ავტორი: დემნა დევდარიანი
სტატია დაიწერა პროექტ "სტრატეგიული გეგმა საქართველო 2020 - სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის გაძლიერება"-ს ფარგლებში და გამოქვეყნდა პროექტის ბლოგზე "საქართველო 2020".
თანამედროვე მსოფლიოს განვითარებულმა სახელმწიფოებმა დიდი ხანია სიღრმისეულად გააცნობიერეს საპენსიო სისტემის რეფორმირების აუცილებლობა, რომელიც ადეკვატური იქნება ცივილიზებული სამყაროს წინაშე არსებული ფინანსური, დემოგრაფიული და ეკონომიკური გამოწვევებისა. მოსახლეობის მატებისა და დაბერების, სიცოცხლის ხანგრძლივობის ზრდის, გახშირებული ფინანსური კრიზისებისა და შრომითი ძალის შემცირების ფონზე, გასული საუკუნის 90-იანი წლების შუა ხანებიდან დღის წესრიგში დგება საპენსიო სისტემების გადაუდებელი რეფორმირების საკითხი. სწორედ აღნიშნულს ეხმიანება 1994 წელს, მსოფლიო ბანკის ეგიდით გამოქვეყნებული პირველი პუბლიკაცია – Averting The Old Age Crisis: Policies to Protect the Old and Promote Growth[1]. აღნიშნული დოკუმენტით, მსოფლიო ბანკმა დაადასტურა, რომ პრობლემა რთულად სამართავია, საპენსიო უზრუნველყოფასთან დაკავშირებული რისკ-ფაქტორები კომპლექსური, ხოლო არსებული სისტემის ახლით ჩანაცვლება გადაუდებლად აუცილებელი.
1990 წლის მეორე ნახევრიდან გახშირებულმა, სხვადასხვა მასშტაბისა და სიღრმის ეკონომიკურმა და ფინანსურმა კრიზისებმა ბევრ ქვეყანაში მნიშვნელოვანი პრობლემები შეუქმნა როგორც საჯარო ფინანსებს, ასევე კერძო საპენსიო ფონდებს. აღნიშნულს დაემთხვა მსოფლიო საპენსიო სისტემაში პენსიონერების ახალი და მოცულობითი ტალღის შესვლა, რომელთა უზრუნველყოფაც მნიშვნელოვან ფინანსურ რესურსებს მოითხოვს. 1940-1960 წლებში შობადობა პიკზე იყო, აქედან გამომდინარე, პენსიონერების ეს ტალღა (ე.წ. Baby Boomers) ისტორიაში ყველაზე მასობრივი იქნება.[2]
ანალიტიკური ნაშრომის ცენტრალურ მიზანს წარმოადგენს საპენსიო სისტემების რეფორმირების კუთხით მსოფლიო გამოცდილების მიმოხილვა. შესასწავლი ნიმუშის სახით შერჩეულია პოლონეთის საპენსიო სისტემა. ნაშრომი ასევე აანალიზებს საპენსიო უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ გლობალურ და ლოკალურ პრობლემებს, ხოლო ნაშრომის ბოლოს განიხულულია, უშუალოდ, საქართველოს საპენსიო რეფორმის წინაშე არსებული გამოწვევები.
პრობლემის არსი საერთაშორისო კონტექსტში
საპენსიო სისტემების წინაშე მდგომი გამოწვევები საერთოა ევროპის ყველაზე განვითარებული სახელმწიფოებისთვისაც კი. ბოლო წლების განმავლობაში დიდმა ბრიტანეთმა, შვედეთმა, გერმანიამ და იტალიამ მოახდინეს საკუთარი საპენსიო სისტემების სანახევრო პრივატიზება, ხოლო საფრანგეთმა რიგი ცვლილებები განახორციელა სოლიდარული (სახელმწიფო) პენსიის (Pay-As-You-Go) სექტორში. მიუხედავად ფართომასშტაბიანი შიდა წინააღმდეგობისა საბერძნეთმა, ევროკავშირის დაჟინებული მოთხოვნის საფუძველზე, მნიშვნელოვანწილად შეამცირა სახელმწიფო ვალის აღების პრაქტიკა საპენსიო უზრუნველყოფისათვის. ჰიბრიდული სისტემა იქნა დანერგილი უნგრეთისა და პოლონეთის მიერ, რომელიც ითვალისწინებს ტრადიციული საპენსიო სქემის ეტაპობრივ გაუქმებასა და მის ჩანაცვლებას სავალდებულო, დაგროვებითი შენატანებით.
არსებული საჭიროებების გათვალისწინებით, უცხოელი ინვესტორების მოზიდვისა და შენარჩუნებისათვის, აგრეთვე, იმის დასამტკიცებლად, რომ ითვალისწინებენ საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის მოთხოვნებს, განვითარებადი ქვეყნები იძულებულები არიან მკვეთრად შეამცირონ საკუთარი საპენსიო და სოციალური დაცვის სისტემათა ხარჯები. ბოლო ათწლეულის მანძილზე, სწორედ მსოფლიო ბანკის ზეწოლის შედეგად, ისეთმა განვითარებადმა ქვეყნებმა, როგორებიცაა არგენტინა, კოლუმბია, ურუგვაი, ელ-სალვადორი და ხორვატია განახორციელეს საპენსიო სისტემათა მნიშვნელოვანი ცვლილებები.
საპენსიო რეფორმების განხორციელება ხშირად დაკავშირებულია მტკივნეულ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცვლილებებთან, თუმცა აღნიშნული რეფორმების გატარება გარდაუვალია როგორც განვითარებადი, ასევე განვითარებული ქვეყნებისათვის, რათა მოხდეს თანამედროვე გამოწვევების ადეკვატური საპენსიო სისტემის დანერგვა, რომელიც წარმატებით შეძლებს ერთის მხრივ, საჯარო ფინანსებზე არსებული წნეხის შემცირებასა და მეორეს მხრივ, უზრუნველყოფს მოსახლეობის ღირსეულ სიბერეს. ეკონომიკურთან ერთად, საპენსიო რეფორმა მაღალი პოლიტიკური მგრძნობელობითაც გამოირჩევა, რომელიც ხშირად, პოლიტიკოსთა მიერ, წინასაარჩევნოდ, ამომრჩეველთა მანიპულირების ინსტრუმენტად იქცევა ხოლმე. საპენსიო რეფორმას დიდი მღელვარება მოჰყვა ჩინეთში, როდესაც სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული ინდუსტრიების კრახის შედეგად ჩინელმა პენსიონერებმა დაკარგეს საკუთარი სარგებელი. 90-იან წლებში, საპენსიო რეფორმებს შეეწირა მთავრობები საფრანგეთსა და იტალიაში. მიუხედავად მრავალი წინააღმდეგობისა, სახელმწიფოები იძულებულნი იქნებიან დაგეგმონ და განახორციელონ ადეკვატური საპენსიო რეფორმები ყველა იმ რისკ-ფაქტორის გათვალისწინებით, რომელიც გამოწვეულია მსოფლიო მოსახლეობის მატებითა და დაბერებით, შრომითი ძალის შემცირებით, პერმანენტული ეკონომიკური კრიზისებისა და საფინანსო-ეკონომიკური ურთიერთობების თვისებრივად ახალი მოდელების დამკვიდრებით.
პოლიტიკური კონსენსუსი მიიღწა საერთაშორისო ეკონომიკურ აქტორებს შორის წლობით მიმდინარე დავაზე, რომელიც საპენსიო უზრუნველყოფაში დაგროვებითი და გადანაწილებითი ელემენტების თანაფარდობას შეეხებოდა. მიღწეული შეთანხმება ცხადყოფს, რომ ქვეყნები, კონკრეტული საპენსიო უზრუნველყოფის მოდელის შერჩევისას, უნდა დაეყრდნონ ეროვნული ეკონომიკური გარემოს სპეციფიკას, გაითვალისწინონ მათ მიერ გატარებული ეკონომიკური პოლიტიკის ეფექტიანობა და ქვეყნის ფინანსური მდგრადობა.[3]
პრობლემის არსი ეროვნულ კონტექსტში
საქართველოს მთავრობის მიერ გაცხადებული ეკონომიკური პოლიტიკის მიზანია ერთის მხრივ, იმგვარი ეკონომიკური რეფორმების გატარება, რომელიც შექმნის თანამედროვე, ინკლუზიურ და ლიბერალურ ეკონომიკურ გარემოს ქვეყანაში და მეორეს მხრივ, იქნება ადექვატური საერთაშორისო დონეზე არსებული ეკონომიკური ძვრებისა და გახშირებული ფინანსური კრიზისების მიმართ. დაგროვებითი საპენსიო სისტემის დანერგვა, რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ პოლიტიკაში, სწორედ ზემოაღნიშნულ მიზნებს ემსახურება[4].
საქართველოს დღევანდელი საპენსიო სისტემა ორი, არათანაზომიერი ნაწილისგან შედგება:
– სახელმწიფო საპენსიო სისტემა, რომელიც დამყარებულია გადანაწილებით პრინციპზე და ფიქსირებული პენსიების გაცემას სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ახდენს;
– არასახელმწიფო (კერძო) საპენსიო უზრუნველყოფის სისტემა, რომელსაც მთლიანი ბაზრის უმნიშვნელო სეგმენტი უკავია, არ გააჩნია აუცილებელი საკანონმდებლო ბაზა ოპერირებისთვის და იმყოფება განვითარების საწყის სტადიაზე.
ქვეყნის მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები და საბიუჯეტო პოლიტიკის პრიორიტეტები[5], აგრეთვე, დემოგრაფიული სურათის დინამიკა[6] მიუთითებს, რომ სოციალური ვალდებულებები საქართველოს ეკონომიკისა და საბიუჯეტო სახსრებისათვის მძიმე ტვირთია. 2008-2015 წლების სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით (იხილეთ გრაფიკი 1), ბიუჯეტის მიმდინარე სოციალური ხარჯების წილი საკმაოდ მაღალია, თუმცა ეს მაჩვენებელი განსაკუთრებით გაიზარდა უკანასკნელი 3 წლის განმავლობაში. 2013-2015 წლებში სოციალური ხარჯები მთლიანი ხარჯების თითქმის მესამედს უტოლდება. ამასთან, 2015 წლის ბიუჯეტის სოციალური ხარჯების ყველაზე დიდი ნაწილი, 1 390 მლნ ლარი, საპენსიო უზრუნველყოფაზე მოდის[7].
გრაფიკი 1
მეტიც, საქართველოს ეროვნული სტატისტიკის სამსახურის მიხედვით, 2015 წლისათვის შემცირდება მოსახლეობის რიცხოვნობა და საერთო რაოდენობაში გაიზრდება 65 წელს გადაცილებულ პირთა წილი[8].
აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოსათვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია კერძო სექტორთან თანამშრომლობა და რისკების დივერსიფიკაცია ყველა იმ მიმართულებით, სადაც ამის რეალური შესაძლებლობა არსებობს. ამდენად, საპენსიო რეფორმის განხორციელება არა მხოლოდ პოლიტიკური ან ეკონომკური მიზანშეწონილობით ნაკარნახევი, არამედ გამოუვალი მდგომარეობით დამდგარი აუცილებლობაა.
საერთაშორისო გამოცდილება – მსოფლიო საპენსიო სისტემების ანალიზი
დასავლეთ ევროპული ქვეყნების საპენსიო უზრუნველყოფის სისტემა, ძირითადად, ეყრდნობა ე.წ. სვეტებიან სისტემას (Pillar System), რომელშიც საპენსიო სქემები ერთმანეთისგან განსხვავდება სისტემაში მონაწილე პირთა ოდენობით, დაფინანსების პრინციპითა და დაცულობის დონით.
პირველი სვეტი აერთიანებს სოლიდარულ პრინციპზე დაფუძნებულ საპენსიო მოდელს, რომლითაც ხდება მოსახლეობის გარკვეული სოციალური ჯგუფის უზრუნველყოფა, როგორიცაა: ფერმერები, საჯარო მოხელეები, ექიმები და ა.შ. როგორც წესი, ეს არის საბაზისო, ანუ მინიმალური საპენსიო გარანტია.
მეორე სვეტში ერთიანდება საპენსიო კონტრიბუციები, რომლეთა ფორმირება ხდება ვალდებულებებზე დამატებით, დამსაქმებლის სურვილით. ეს სვეტი, როგორც წესი, წარმოადგენს სავალდებულო ან ნებაყოფლობით კორპორაციულ საპენსიო სქემებს.
მესამე სვეტი ნებაყოფლობითი ნიშნით ხასიათდება და მოიცავს ინდივიდუალურ შენატანებს, აგრეთვე, კერძო ინვესტიციებს საფინანსო ინსტიტუტებში.
1999 წლამდე, მანამ სანამ დაიწყებოდა საპენსიო რეფორმების ციკლის განხორციელება, პოლონეთში მოქმედებდა მხოლოდ სოლიდარული (სახელმწიფო) საპენსიო სისტემა, ე.წ. Pay-As-You-Go. დღეს უკვე პოლონეთის საპენსიო უზრუნველყოფის სისტემა მიჩნეულია ერთ-ერთ ყველაზე მდგრად მოდელად ევროპის მასშტაბით, რომელიც აერთიანებს სხვადასხვა დონეებს და წარმატებით ოპერირებს ბოლო ათწლეულია. 2002 წლიდან პოლონეთში ასევე შექმნილია დემოგრაფიული სარეზერვო ფონდი, რომლის მთავარი დანიშნულებაც სამომავლო დეფიციტის თავიდან აცილებაა.
სახელმწიფო პენსიები (I დონე)
პირველი დონე წარმოადგენს სავალდებულო სოლიდარულ სქემას, დამყარებულს პირობით განსაზღვრულ შენატანებზე, რომელიც სახელმწიფოს კუთვნილი სოციალური დაზღვევის ინსტიტუტის (ZUS) მფლობელობაშია. აღნიშნულმა ჩაანაცვლა ძველი სოლიდარული – Pay-As-You-Go საპენსიო სისტემა. პენსიონერებისათვის გასაცემი ბენეფიტები მკაცრად განისაზღვრება შენატანების მიხედვით. პირობით განსაზღვრულ შენატანების სისტემაში არსებობს ვირტუალური ანგარიშები ყველა მონაწილისათვის, რომელიც მოიცავს ყველა იმ კონტრიბუციას, რომელიც განხორციელდა სამუშაო ცხოვრების განმავლობაში. ბენეფიტის კალკულაციის დროს მხედველობაში მიიღება სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა საპენსიო ასაკის დადგომისას, ამავე დროს, მინიმუმამდეა შემცირებული პენსიაზე ადრე გასვლის ხელშემწყობი ფაქტორები, მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევებში (სამხედრო სამსახური, უმუშევრობის პერიოდი, დეკრეტული შვებულება) ხდება სახელმწიფოს მიერ ბენეფიტის დროზე ადრე გაცემა.
საპენსიო ფონდში შეიტანება დასაბეგრი შემოსავლის 19.5%, რომელიც თანაბრად ნაწილდება დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის. დასაქმებულის მიერ გადახდილი 9.75% -დან 2.3% ირიცხება მის პირად დაგროვებით ანგარიშზე, დანარჩენი კი მიემართება სახელმწიფო პენსიის უზრუნველყოფისათვის განკუთვნილ სოლიდარულ ფონდში. თუკი სისტემაში მოხვედრილი პენსიონერის პენსია საშუალოზე მცირეა, სახელმწიფო მას უზრუნველყოფს მინიმალური პენსიით, რომელიც ფინანსდება სოლიდარული (სახელმწიფო) ფონდიდან.
სახელმწიფო საპენსიო ფონდის გარდა პოლონეთი ასევე მართავს რამდენიმე საპენსიო სქემას, რომელიც განკუთვნილია გარკვეული პროფესიული ჯგუფებისათვის, როგორებიცაა ფერმერები და საჯარო მოხელეები (მოსამართლეები, პოლიციელები, სამხედრო პერსონალი, პროკურორები და ა.შ.), ამასთან, სახელმწიფო აფინანსებს ფერმერების პენსიას 90%-ით.
სავალდებულო ინდივიდუალური საპენსიო ანგარიშები – II დონე
სავალდებულო ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშებს პოლონეთში აქვთ ღია საპენსიო ფონდის მსგავსი სტრუქტურა, რომლებშიც სოციალური დაზღვევის ინსტიტუტიდან ირიცხება ბენეფიციარის დაბეგრილი შემოსავლის 2.3%. ღია ფონდები წარმოადგენენ დამოუკიდებელ იურიდიულ პირებს, რომლებიც შექმნილი და მართულია სააქციო საზოგადოებების, ე.წ. საერთო საპენსიო-საფონდო საზოგადოებების მიერ. 2004 წლიდან თითოეულ საპენსიო-საფონდო საზოგადოებას აქვს შესაძლებლობა ერთდროულად მართოს 2 ღია ტიპის ფონდი, რომელთაგან ერთი უფრო მაღალი კაპიტალური ინვესტიციებით, ხოლო მეორე შედარებით კონსერვატორული ინვესტირებით ხასიათდება. საპენსიო-საფონდო საზოგადოების ჩამოყალიბებას სჭირდება ნებართვა სადაზღვევო და საპენსიო ფონდების საზედამხედველო კომისიისგან (KNF). მართვის თვალსაზრისით, აღნიშნულ საზოგადოებას უნდა ჰყავდეს საზედამხედველო საბჭო და საერთო კრება.
- საინვესტიციო რეგულაციები
ღია საპენსიო ფონდებს შეუძლიათ არაუმეტეს 40%-ის ინვესტირება საფონდო ბირჟებზე; 10%-ის ინვესტირება რეგულირებად არასავალუტო ბაზარზე; 40%-ის ინვესტირება იპოთეკურ, მუნიციპალურ, კორპორატიულ ობლიგაციებში; 20%-ის ინვესტირება საბანკო დეპოზიტებსა და საბანკო უსაფრთხოებაში. ინვესტირება უძრავ ქონებაში მკაცრად აკრძალულია, თუმცა კანონი ნებას რთავს ფონდებს მოახდინონ ინვესტირება სახელმწიფოს მიერ გამოცემულ ობლიგაციებში. უცხოურ ბაზარზე ინვესტირება შემცირდა 5%-მდე, თუმცა 2012 წელს ევროპული სასამართლო გადაწყვეტილებით აღინიშნა, რომ მსგავსი შეზღუდვა ეწინააღმდეგება კაპიტალის თავისუფალი გადაადგილების პრინციპს. კანონი ავალდებულებს ღია საპენსიო ფონდებს სარეზერვო ფონდების ჩამოყალიბებას საკუთარი რესურსებით, რათა თავიდან იქნას აცილებული სამომავლო დეფიციტით გამოწვეული რისკები.
ნებაყოფლობითი პროფესიული პენსიები – III დონე
ნებაყოფლობითი პროფესიული საპენსიო გეგმა წარმოადგენს დადგენილი შენატანების სისტემის ნაწილს, რომელიც ლიმიტირებული საგადასახადო სტიმულებითაა უზრუნველყოფილი. თუკი დამსაქმებელი ჩამოაყალიბებს ნებაყოფლობით პროფესიულ სქემას, ის ვალდებულია გადაიხადოს კონტრიბუცია თავისი თანამაშრომლებისათვის, რომელიც არ უნდა აღემატებოდეს დასაქმებულის შემოსავლის 7%-ს. გადახდილი კონტიბუცია გათავისუფლებულია სოციალური უსაფრთხოების მოსაკრებლისგან, დასაქმებულის შემოსავლის 7%-მდე (დასაქვითი ოდენობა). დასაქმებულებს შეუძლიათ დამატებით გაიღონ კონტრიბუცია, რომელიც შეავსებს დამსაქმებლის შენატანს, მაგრამ ეს არ უნდა აღემატებოდეს საშუალოთვიანი შემოსავლის 45%-ს. ყველა ეს კონტრიბუცია იბეგრება საშემოსავლო გადასახადის მიერ. დამსაქმებლები შეზღუდულნი არიან გეგმის შედგენაში, მათ შორის, დამსაქმებლის საბაზისო წვლილის ჩათვლით. ასევე, კომპანიის მიერ ფონდისათვის შეთავაზებულ უნდა იქნას პერსონალის 50% -ზე მეტი, ხოლო გეგმა შემუშავებულ უნდა იქნას პროფესიული გაერთიანებებისა და დასაქმებულთა წარმომადგენლებთან ერთად. გასნხვავებით ღია საპენსიო ფონდებისგან, ნებაყოფლობითი პროფესიული საპენსიო სქემები სარგებლობენ ინვესტირების ფართო უფლებით.
საპორტფელო რეგულაციები არ აწესებენ შეზღუდვას აქციების, სერტიფიკატებისა და საბანკო დეპოზიტების მხრივ. არსებობს ინვესტირების 10%-იანი ლიმიტი იპოთეკურ, მუნიციპალურ და კორპორატიულ ობლიგაციებში. კანონი ამ შემთხვევაშიც კრძალავს ინვესტირებას უძრავ ქონებაში[11].
საქართველს საპენსიო რეფორმის წინაშე არსებულ გამოწვევები
ევროპის ქვეყნების მრავალწლიან გამოცდილებასა და პოლონეთის საპენსიო სისტემის ანალიზზე დაფუძნებით, საქართველოს მთავრობის მიერ, შესაძლებელია მნიშვნელოვანი ასპექტების პრაქტიკული გათვალისწინება რეფორმის დაგეგმვისა და განხორციელების პროცესში, მათ შორის:
– საპენსიო ფონდები/კორპორაციები და კაპიტალის ინვესტირება ეკონომიკაში
საქართველოს საპენსიო რეფორმის განმახორციელებელი სახელმწიფო უწყების მიერ არ კონკრეტდება თუ რა ტიპისა და სამართლებრივი ფორმის საპენსიო ინსტიტუტები შეძლებენ მართონ ფონდში აკუმულირებული თანხები. ასევე, ბუნდოვანია მათი მართვის სტრუქტურა და სახელმწიფოს მხრიდან კონტროლის მექანიზმები. როგორც საინვესტიციო რეგულაციების ქვეთავში იქნა აღწერილი, პოლონეთში კერძო საპენსიო ფონდების მიერ ეკონომიკაში განხორციელებული კაპიტალ-დაბანდებები მკაცრად კონტროლდება სახელმწიფოს მიერ, რაც ქმნის ღირებულ გამოცდილებას ამ მიმართულებით და შესაძლებელია გაზიარებულ იქნას.
– გარკვეული პროფესიული ჯგუფებისათვის განკუთვნილი პენსიები
როგორც უკვე აღინიშნა, პოლონეთი ასევე მართავს რამდენიმე საპენსიო სქემას, რომელიც განკუთვნილია გარკვეული პროფესიული ჯგუფებისათვის, როგორებიცაა ფერმერები და საჯარო მოხელეები – მოსამართლეები, პოლიციელები, სამხედრო პერსონალი, პროკურორები და ა.შ. ვფიქრობ, ბენეფიციართა მსგავსი დივერსიფიკაცია შესაძლოა გამოყენებულ იქნას ერთგვარ წამახალისებელ ფაქტორად ეკონომიკის რომელიმე დარგისათვის. მაგალითად, თუკი ფერმერს ექნება მაღალი პენსია, რომლის გარანტორიც სახელმწიფო იქნება, მოიმატებს დაინტერესება საზოგადოების მხრიდან ფერმერული საქმიანობის მიმართ, რაც საბოლოო ჯამში სოფლის მეურნეობის განვითარების წინაპირობად შეიძლება იქცეს.
– საპენსიო ასაკის მატება
მოსახლეობის მატებისა და დაბერების ფონზე, მსოფლიო საპენსიო სისტემების სტაბილურობა მცირდება, შრომისუნარიანი მოსახლეობა სულ უფრო ადრე გადის პენსიაზე და სულ უფრო ნაკლები წვლილი შეაქვს ეკონომიკის განვითარებაში. სწორედ ამიტომ, ქვეყნები აქტიურად მიმართავენ პენსიაზე გასვლის ასაკობრივი ზღვარის მატებას[12]. ვფიქრობ, ეს პრაქტიკა გაზიარებულ უნდა იქნას საქართველოში დაგეგმილი საპენსიო რეფორმისთვისაც.
– რეფორმირებული სისტემის შენარჩუნება
მნიშვნელოვანია, რომ საპენსიო სისტემის რეფორმა არ იყოს დამოკიდებული ერთ კონკრეტულ პოლიტიკურ ძალაზე და არ ხდებოდეს მისით მანიპულირება, განსაკუთრებით წინასაარჩევნო პერიოდში. აუცილებელია, რომ შემუშავდეს შესაბამისი საკანონმდებლო გარანტიები რეფორმირებული საპენსიო სისტემის შენარჩუნების უზრუნველსაყოფად.
სტატიაში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და არ გამოხატავს ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის (IDFI), ბრემენის უნივერსიტეტის ან გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს პოზიციას. შესაბამისად, აღნიშნული ორგანიზაციები არ არიან პასუხისმგებელნი სტატიის შინაარსზე.
გამოყენებული ლიტერატურა:
[2] http://www.history.com/topics/baby-boomers
[3] http://www.eprc.ge/admin/editor/uploads/files/sapensio%20reporma_WEB_2.pdf
[6] http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo
[8] http://geostat.ge/?action=page&p_id=472&lang=geo
[9] http://www.eprc.ge/admin/editor/uploads/files/sapensio%20reporma_WEB_2.pdf
[10] http://www.pensionfundsonline.co.uk/content/country-profiles/poland/81
[11] დამატებითი ინფორმაციისათვის, გთხოვთ, იხილოთ: http://www.oecd.org/
სიახლეების გამოწერა
