2014 წლის 12 ნოემბერს საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაში გამართულ შეხვედრაზე, რომელსაც მაუწყებლები, რეკლამის განმათავსებლები და არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლები ესწრებოდნენ, "მაუწყებლობის შესახებ" საქართველოს კანონში შესატანი ცვლილებების პროექტის განხილვა დაიწყო.
პროექტის ავტორი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიაა. ცვლილებები შეეხება სატელევიზიო რეკლამის ჭრების დროის შემცირებას, ე.წ. "პროდაქთ პლეისმენტს", სპონსორობას და სხვა აქტუალურ საკითხებს, რომელთა იმპლემენტაცია არსებითად შეცვლის მარეგულირებელ კანონმდებლობას და საქართველოს მედია გარემოს. ვფიქრობთ, რომ საკითხი საკმაოდ პრობლემურია და საჭიროა, საპარლამენტო მოსმენების დაწყებამდე ცვლილებების დადებითი და უარყოფითი მხარეების შეფასება.
საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმება ქართულ მხარეს მთელ რიგ ვალდებულებებს აკისრებს. მათ შორისაა კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია სატელეკომუნიკაციო და მედია სფეროში არსებულ დირექტივებთან. კანონმდებლობის ჰარმონიზაციის ვალდებულებების შესრულების ვადა 2018 წლამდეა განსაზღვრული.
საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, რეკლამის ქრონომეტრაჟის საკითხები დარეგულირებულია "მაუწყებლობის შესახებ" საქართველოს კანონის 64-ე მუხლის მე-11 პუნქტით. მუხლის დისპოზიციის შესაბამისად სატელევიზიო ან რადიო არხზე, რეკლამის ან ტელეშოპინგის მოცულობა დღე-ღამის განმავლობაში არ უნდა აღემატებოდეს მაუწყებლობის საერთო ხანგრძლივობის (24 საათს ან ნაკლებს) 20%-ს. სპეციალიზებული სარეკლამო არხის გარდა, ტელეშოპინგის საერთო ხანგრძლივობა დღე-ღამის განმავლობაში არ უნდა აჭარბებდეს 3 საათს.
ევროკავშირის რეგულაციის მიხედვითაც ამგვარი პროცენტული ლიმიტია დადგენილი, თუმცა, აღნიშნული შეზღუდვა მოქმედებს არა 24 საათიან, არამედ 60 წუთიან შუალედში. გაურკვეველია, 2007 წლის ცვლილებების შეტანისას, როდესაც მომზადდა „მაუწყებლობის შესახებ" საქართველოს კანონში შესატანი ეს ცვლილებები, როგორ დადასტურდა მისი შესაბამისობა ევროკავშირის დირექტივებთან საქართველოს კანონის "ნორმატიული აქტების შესახებ" მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.
ე.წ. აუდიოვიზუალური სერვისების დირექტივის მიხედვით, 2007 წლამდე არსებული რედაქციის თანახმად, სატელევიზიო რეკლამისა და ტელეშოპინგის ჭრის დრო ლიმიტირებული იყო, საათში მაქსიმუმ 20%-ით (12 წუთი) და სარეკლამო დროის საერთო ხანგრძლივობა არ უნდა ყოფილიყო ყოველდღიურად საეთერო დროის საშუალოდ 15%-ზე მეტი. გარდა ამ შეზღუდვისა, ასევე დადგენილი იყო რეგულაცია ტელეშოპინგისთვის. 2007 წლის ცვლილებებით, გაუქმდა 15%-იანი შეზღუდვა (2007 წლის 18 დეკემბერი).
ე.წ. აუდიოვიზუალური სერვისების დირექტივის ბოლო რედაქციით, შესავალი ნაწილის 87-ე პუნქტის შესაბამისად სატელევიზიო რეკლამის და ტელეშოპინგის ჭრისთვის დადგენილი (20%-ინი ზღვარი ერთ საათში, გამოყენებული უნდა იყოს ე.წ. "პრაიმიტაიმის" სამაუწყებლო დროისთვისაც) შეზღუდვები გაგებული უნდა იყოს იმგვარად, რომ საათში სარეკლამო დრო არ აჭარბებდეს 12 წუთს. ამ დირექტივის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად სატელევიზიო რეკლამის და ტელეშოპინგის ჭრის დრო კონკრეტულ საათში (within a given clock hour) არ უნდა აღემატებოდეს 20%-ს ანუ 12 წუთს. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ეს რეგულაცია არ გამოიყენება იმ ანონსისთვის გამოყოფილი დროისთვის, რომელიც კონკრეტული მაუწყებლის პროგრამების შესახებ აწვდის ინფორმაციას მომხმარებელს და რომელიც უშუალოდ არის დაკავშირებული ამ პროგრამებთან.
პრაქტიკა სარეკლამო ჭრების დროსთან მიმართებაში არაერთგვაროვანია და გარდა წუთობრივი შეზღუდვისა, რეგულირებულია მთელი რიგი მიმართულებებისა, რომელიც ქართლი სამართლებრივი სისტემისთვის ჯერჯერობით უცნობია.
ამ კუთხით, ვფიქრობთ, რომ ყველაზე საინტერესოა დიდი ბრიტანეთის პრაქტიკა. კომერციული მაუწყებლებისთვის მარეგულირებელი კომისიის - ოფკომის (OFCOM) მიერ დადგენილია დღე-ღამის განმავლობაში 12 წუთიანი ზღვარი ერთი საათისთვის რეკლამის განთავსების წესების შესაბამისად (the Rules on the Amount and Distribution of Advertising - RADA)-ს.
ბრიტანეთის მარეგულირებელმა კომისიამ აღნიშნული საკითხის პრაქტიკაში დანერგვამდე ეს საკითხი შემდეგი სამი მიმართულებით გამოიკვლია:
დიდი ბრიტანეთის შემთხვევაში სამაუწყებლო კომპანიებთან კონსულტაციებმა გამოავლინა შემდეგი ტენდენციები:
- ზოგიერთი სახის პროგრამა მოითხოვდა მეტი რაოდენობის სარეკლამო ჭრას (მაგ მუსიკალური პროგრამები).
- ზოგიერთი სამაუწყებლო კომპანია აღნიშნავდა, რომ მომხმარებლები უპირატესობას ანიჭებენ მოკლე რეკლამებს და ამგვარი ჭრები უფრო ფასეული იყო სარეკლამო დამკვეთებისთვისაც, რადგან მაყურებლები არ რთავდნენ სხვა არხზე და დიდი იყო რეკლამის ყურებადობის მაჩვენებელი.
ბრიტანეთის შემთხვევაში რეკლამის განთავსებისთვის დადგენილი წესები (the Rules on the Amount and Distribution of Advertising) მაუწყებლებს საშუალებას აძლევს გამოიყენოს ე.წ. „გამოუყენებელი, ანუ აუთვისებელი წუთები“ განსაკუთრებული შემთხვევის დროს, მაგალითად, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც არის ახალი პროგრამის პრეზენტაცია. მაგალითები, სადაც დროის ტრანსფერი დასაშვებია, მოიცავს შემთხვევებს, როდესაც სარეკლამო ჭრები არ არის გამოყენებული რიგი მიზეზების გამო, მაგალითად გაუთვალისწინებელი ადამიანური, ტექნიკური გაუმართაობის, ან გადაულახავი შეფერხებების გამო.
გერმანიის პრაქტიკით, კერძო კომპანიებისთვის, სარეკლამო ჭრისთვის დადგენილია 12 წუთიანი ზღვარი საათში. გერმანიის რეგულაციით მაუწყებლობის შეთანხმების შესაბამისად (Interstate Treaty on Broadcasting and Telemedia (Interstate Broadcasting Treaty), დადგენილია რომ სატელევიზიო რეკლამის დროსა და სატელევიზიო დროს შორის დროის პროპორციამ (1 საათის განმავლობაში) არ უნდა გადააჭარბოს 20%.**
არაერთგვაროვანი პრაქტიკაა ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში. ირლანდიის შემთხვევაში დადგენილია 18%-იანი ზღვარი მთლიანი სამაუწყებლო დროისთვის, ხოლო საათში დადგენილია 12 წუთიანი ზედა ზღვარი, ხოლო ბავშვებისთვის განკუთვნილი გადაცემების ტრანსლირებისას 10 წუთი საათში. სლოვენიის შემთხვევაში დადგენილია 12 წუთიანი ზღვარი საათში, თუმცა კანონი ადგენს გარკვეულ გამონაკლისებს. რუსეთის შემთხვევაში დადგენილია ეროვნული მაუწყებლებისთვის 15 წუთიანი შეზღუდვა საათში, დანიაში კონტენტის შინაარიდან და დროის პერიოდიდან გამომდინარე- 2-10 წუთამდე, ნორვეგიაში - 20% (12 წუთი საათში), ავსტრალიაში - 18 წუთი საათი. არგენტინაში კომერციული რეკლამის დრო შეზღუდულია 12 წუთით ერთ საათში. თურქეთში დადგენილია ასევე 20%-იანი შეზღუდვა საათში.
საკითხის აქტუალურობიდან გამომდინარე "ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის" მოსაზრებით მიზანშეწონილია, რომ ცვლილებების პარლამენტში წარდგენამდე მოხდეს რიგი საკითხების გათვალისწინება:
1. ცვლილებების პროცესი წარიმართოს საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის მიერ შეთავაზებულ, ე.წ. ღია საჯარო განხილვის ფორმატში, სადაც საჯაროდ განთავსდება ყველა დაინტერესებული პირის მიერ წარმოდგენილი შენიშვნები და წინადადებები.
პროცესის ღიაობა და ყველა დაინტერესებული მხარის მონაწილეობა შეამცირებს რისკებს, რომ პარლამენტმა შესაძლებელია იმგვარი ცვლილებები მიიღოს, რამაც მაუწყებლობის დამოუკიდებლობაზე იქონიოს გავლენა;
2. სარეკლამო ჭრების, ისევე როგორც ე.წ. "პროდაქთ პლეისმენთის" შესახებ შემოთავაზებულ რეგულაციებთან დაკავშირებით განხორციელდეს საზოგადოებრივი აზრის კვლევა დიდი ბრიტანეთის მარეგულირებელი კომისიის პრაქტიკის მსგავსად;
3. მარეგულირებელმა კომისიამ ცვლილებების პროექტში გაითვალისწინოს ის სოციალური კონტექსტი, რომელიც მომხმარებლების ინტერესების დაცვის მიზნით არის იმპლემენტირებული ქართულ და ევროპულ კანონმდებლობაში, მათ შორის სარეკლამო ჭრების, ფარული რეკლამის და სხვა საკითხებთან მიმართებაში;
4. მაუწყებლების და სატელევიზიო რეკლამის ბიზნესთან დაკავშირებული კომპანიების ინტერესების გათვალისწინებით დადგინდეს გარდამავალი პერიოდი და გადასვლის ეტაპები, ევროკავშირის დირექტივის მოთხოვნებთან საბოლოო ჰარმონიზაციისთვის;
5. ადგილობრივი და სხვა ქვეყნების კომპანიების წარმოებულ მხატვრულ ფილმში, ტელეფილმში, სერიალში ან ფილმის სერიაში წარმოდგენილი ცვლილებების 691-ე მუხლით დადგენილი რეგულაციები (პროგრამაში პროდუქტის (საქონლის/მომსახურების) განთავსება - ე.წ. "პროდაქთ პლეისმენტი"), ისევე როგორც სხვა რეგულაციები სარეკლამო ჭრებთან და ტელეშოფინგთან დაკავშირებით, ძალაში უნდა შევიდეს 2016 წლის 1 იანვრის შემდგომ, რადგან მიგვაჩნია, რომ არსებული კონტენტის ცვლილება დამატებით ტვირთად დააწვება მაუწყებლებს და მათ უნდა დაასრულონ მათი საქმიანობის წარმართვა ახალ საკანონმდებლო რეგულაციების შესაბამისად.
* Directive 97/36/EEC of the European Parliament and of the Council of 19 June 1997 amending
Council Directive 89/552/EEC on the coordination of certain provisions laid down by law, regulation or administrative action in Member States concerning the pursuit of television broadcasting activities.
**მუხლი 45. სატელევიზიო რეკლამის ხანგრძლივობა.
სიახლეების გამოწერა
