საქართველო ღია მმართველობის მესამე სამოქმედო გეგმაზე მუშაობს მაშინ, როდესაც მეორე გეგმის ძირითადი ვალდებულებები შეუსრულებელი რჩება. კვლევაში წარმოგიდგენთ ვალდებულებების შეუსრულებლობის შედეგებს, მიზეზებსა და მომავალში გასათვალისწინებელ რეკომენდაციებს.

ღია მმართველობის პარტნიორობა (Open Government Partnership - OGP) 2011 წელს შექმნილი საერთაშორისო ინიციატივაა, რომელიც ამჟამად 69 სახელმწიფოს აერთიანებს. პარტნიორობის წევრი ქვეყნები ნებაყოფლობით ადგენენ სამოქმედო გეგმებს, რითიც იღებენ ვალდებულებას უზრუნველყონ მმართველობის ღიაობა, ანგარიშვალდებულება, სამოქალაქო ჩართულობა და ინოვაციურ ტექნოლოგიებზე დაფუძნებული განვითარება. საქართველო OGP-ის წევრი 2011 წელს გახდა. საქართველოს მთავრობის სამოქმედო გეგმების შემუშავების პროცესის კოორდინაციას ახდენს ღია მმართველობა საქართველოს ფორუმი, რომელიც სამთავრობო, საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებისგან შედგება.

კვლევის მიზანი არ არის ღია მმართველობა საქართველოს 2014-2015 წლების სამოქმედო გეგმის ალტერნატიული შეფასება. კვლევის მიზანია ვალდებულებების შეუსრულებლობის სავარაუდო მიზეზების განხილვა და ეფექტიანი რეკომენდაციების შემუშავება, რაც შესაძლოა მომავალში ღია მმართველობა საქართველოს ფორუმისთვის გამოსადეგი და მნიშვნელოვანი იყოს. მაგრამ იმისათვის, რომ მკითხველი უფრო გასაგებად და მარტივად მიხვდეს სამოქმედო გეგმაში გაწერილი ვალდებულებების საბოლოო შესრულების თუ შეუსრულებლობის საკითხს, IDFI-იმ, კვლევის მიზნებიდან გამომდინარე, ვალდებულებების იმპლემენტაციის მაჩვენებელი შეადარა სამოქმედო გეგმით თითოეული ვალდებულების შესრულებისათვის გათვალისწინებულ ინდიკატორს. IDFI, როგორც ღია მმართველობა საქართველოს ფორუმის თანათავმჯდომარე არასამთავრობო ორგანიზაცია, ფორუმის სხვა წევრებთან ერთად იზიარებს ვალდებულებების შესრულებისა და შეუსრულებლობის პასუხისმგებლობას. ჩვენი მიზანია დავეხმაროთ ღია მმართველობის ფორუმს უკეთ დაგეგმოს მომავალი სამოქმედო გეგმები.

ღია მმართველობა საქართველოს 2014-2015 წლების სამოქმედო გეგმა 29 ვალდებულებას მოიცავდა, რომელთა შესრულებაზე პასუხისმგებელი იყო 16 სახელმწიფო უწყება. სამოქმედო გეგის ვალდებულებები განისაზღვრა მთავრობის და არასამთავრობო ორგანიზაციების თანამშრომლობისა და მთელი ქვეყნის მასშტაბით ჩატარებული საჯარო კონსულტაციების საფუძველზე (15 ქალაქში 19 საჯარო შეხვედრა გაიმართა, რომელშიც მონაწილეობა მიიღო 700-მდე დაინტერესებულმა პირმა).

IDFI-ის შეფასებით, იმ შემთხვევაში თუ შევადარებთ სამოქმედო გეგმის ვალდებულებას ამ ვალდებულების შესრულების ინდიკატორს, მეორე სამოქმედო გეგმის 29 ვალდებულებიდან შესრულდა - 20, ხოლო არ შესრულდა 9 ვალდებულება. ვალდებულებების შესრულების შესაფასებლად გამოყენებულია სამოქმედო გეგმით გაწერილი ინდიკატორების შედარება საბოლოო შედეგთან.

ვალდებულებების შეუსრულებლობის მიზეზები

ამჟამად, საქართველო OGP-ის მესამე სამოქმედო გეგმაზე მუშაობს. აქტიურად მიმდინარეობს კონსულტაციები მასში შესატანი ვალდებულებების შესახებ. IDFI მიიჩნევს, რომ მესამე სამოქმედო გეგმის უკეთ განსახორციელებლად მნიშვნელოვანია გაანალიზდეს მეორე სამოქმედო გეგმით აღებული ვალდებულებების შეუსრულებლობის მიზეზები.

არასაკმარისი რესურსები

ზოგ შემთხვევაში, პასუხისმგებელმა უწყებებმა ვერ შეძლეს საკუთარი რესურსებისა და შესაძლებლობების სათანადოდ შეფასება და წინაწარ გათვლა.

საქართველოს საჯარო სამსახურის ბიუროს ვალდებულებად ჰქონდა აღებული საჯარო მოხელეთა ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციების მონიტორინგის სისტემის შექმნა. ეს ვალდებულება საჯარო სამსახურში კეთილსინდისიერების ამაღლების, გამჭვირვალობის და კორუფციის პრევენციის თვალსაზრისითაა გამორჩეული. პასუხისმგებელმა უწყებამ მოამზადა სამართლებრივი საფუძველი, თუმცა თავად სისტემა პრაქტიკაში ჯერაც არ ამოქმედებულა.

საჯარო სამსახურის ბიურომ ვალდებულება ტექნიკური მიზეზების გამო ვერ შეასრულა, მიუხედავად იმისა, რომ სამოქმედო გეგმის შემუშავების დროს საკმარისი შესაძლებლობა ჰქონდა გაეთვალა ვალდებულების შესრულებისთვის საჭირო რესურსები და საშუალებები.

ვალდებულებების შესასრულებლად არსებული რესურსები და შესაძლებლობები ასევე არ აღმოჩნდა საკმარისი სსიპ საქართველოს ეროვნული არქივისა და სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოსთვის. მათი ვალდებულება იყო ელექტრონული არქივის სისტემის შექმნა და ელექტრონული მმართველობის დანერგვა ადგილობრივ თვითმმართველობებში. 

მიზეზი უცნობია 

სამწუხაროდ, 9 შეუსრულებელ ვალდებულებას შორისაა მეორე სამოქმედო გეგმის 3 მთავარი ვალდებულება. ესენია: 1. ელექტრონული პეტიციების პორტალის (ICHANGE.GE) შექმნა; 2. ინტერაქტიული სტატისტიკის წარმოება და დანაშაულის კრიმინოგენური რუკის შექმნა (სამოქმედო გეგმაში ორივე ვალდებულება IDFI-ის რეკომენდაციით შევიდა); და 3. ინფორმაციის თავისუფლების კანონმდებლობის რეფორმა. სამივე ვალდებულება რეფორმატორული შინაარსისაა და პირდაპირ კავშირშია OGP-ის დეკლარირებულ პრინციპებთან.

მიუხედავად იმისა, რომ ელექტრონული პეტიციების პორტალის შექმნის და ინფორმაციის თავისუფლების კანონმდებლობის რეფორმის გატარების ყველა ტექნიკური და პრაქტიკული საკითხი დასრულებული იყო, მათი განხორციელება გაურკვეველი მიზეზითა და დროით გადაიდო. მსგავსი სიტუაცია შეიქმნა შსს-ის მიერ ინტერაქტიული სტატისტიკის წარმოებასა და დანაშაულის კრიმინოგენური რუკის შექმნასთან დაკავშირებითაც. ღია მმართველობა საქართველოს ფორუმზე სამინისტროს მიერ წარმოდგენილი წინსვლის ანგარიშების მიხედვით, ვალდებულების შესრულებაზე მუშაობა აქტიურად მიმდინარეობდა, გარკვეული პრაქტიკული ნაბიჯები უკვე გადადგმული იყო, თუმცა, საბოლოოდ, პროცესი გაურკვეველი მიზეზით შეჩერდა.

დასკვნა

საქართველო აღიარებულია, როგორც OGP-ის პარტნიორობის ერთ-ერთი სამაგალითო ქვეყანა. 2014 წლიდან საქართველო OGP-ის სამეთვალყურეო კომიტეტის წევრია, რის გამოც მის ქმედებებს დიდი ყურადღება ეთმობა საერთაშორისო დონეზე.

იმისათვის, რომ ქვეყანა დარჩეს რეფორმების წინა ხაზზე, შეინარჩუნოს გამორჩეული პოზიცია ამ საერთაშირისო ინიციატივაში და მეტიც, გახდეს OGP-ის თანა-თავმჯდომარე ან თავმჯდომარე ქვეყანა, მთავრობამ და კონკრეტულმა უწყებებმა უნდა გამოიჩინონ მეტი პასუხისმგებლობა, საკუთარ თავზე აიღონ უფრო ამბიციური ვალდებულებები და, რაც მთავარია, შეასრულონ ისინი. მნიშვნელოვანი ვალდებულებების მხოლოდ აღება და შემდეგ არ ან ვერ შესრულება საქართველოს დაუკარგავს საერთაშორისო დონეზე მოპოვებულ პრესტიჟსა და რეპუტაციას.

მთავრობისგან OGP-ის ფარგლებში აღებული ვალდებულებების შესრულებას საქართველოს მოქალაქეებიც მოელიან. OGP-ის ფარგლებში საქართველოში მთავრობისა და სამოქალაქო სექტორის თანამშრომლობა ასევე აღიარებულია საერთაშორისო დონეზე, როგორც საუკეთესო მოდელი. შესაბამისად, სამოქალაქო სექტორის ძირითადი რეკომენდაციების არ შესრულება უარყოფითად აისახება ამ თანამშრომლობაზე და სამოქალაქო სექტორს, ისევე როგორც საქართველოს მოქალაქეებს გაუჩენს უნდობლობას და ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას OGP-ის პროცესისადმი.

რეკომენდაციები

IDFI მოუწოდებს საქართველოს მთავრობას გაითვალისწინოს შემდეგი რეკომენდაციები მომავალი სამოქმედო გეგმების შემუშავებისა და შესრულების დროს:

1. ღია მმართველობის პარტნიორობა (OGP) უნდა წარმოადგენდეს საქართველოს ხელისუფლების პრიორიტეტს. სამოქმედო გეგმის შედგენისას უნდა არსებობდეს აღებული ვალდებულებების შესრულების არა ფორმალური, არამედ მკაფიო და გადაწყვეტილი პოლიტიკური ნება.

2. სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული ვალდებულებები უნდა იყოს არა მხოლოდ რეალისტური, არამედ ამბიციურიც. მათი შედეგი უნდა იყოს მასშტაბური, ხელშესახები და ტრანსფორმაციული.

3. სამოქმედო გეგმის ის ვალდებულებები, რომლებიც პირდაპირ უკავშირდება OGP-ის პრინციპებს, პირველ რიგში უნდა შესრულდეს. ამავე რეკომენდაციას იძლევა შეფასების დამოუკიდებელი მექანიზმი. 

4. როგორც ეს საჯარო კონსულტაციებმა აჩვენა, საჭიროა მეტი ისეთი ვალდებულების აღება, რომელიც პირდაპირ უკავშირდება მოქალაქეების ყოველდღიურ ცხოვრებას. ამავე რეკომენდაციას იძლევა შეფასების დამოუკიდებელი მექანიზმი.

5. ინდიკატორები, რომელთა საფუძველზეც განისაზღვრება სამოქმედო გეგმის ვალდებულებების შესრულება, უნდა იყოს მკაფიო და რეალისტური.

6. საქართველომ მეტი ვალდებულება უნდა აიღოს ადგილობრივ თვითმმართველობებში OGP-ის პრინციპების დამკვირდების მიზნით. ამ მხრივ, ყველაზე ხშირად, OGP-ის წევრი ქვეყნები საკუთარ თავზე იღებენ ისეთ ვალდებულებებს, როგორიცაა ადგილობრივ დონეზე ელექტრონული პლატფორმების შექმნა, მონაწილეობითი ბიუჯეტირების დამკვიდრება და მონაცემების პროაქტიულად და ადვილად დამუშავებად ფორმატში გამოქვეყნება.

7. OGP-ის პრინციპების სრულფასოვნად დამკვიდრებისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ღია მმართველობა საქართველოს ფორუმის წევრთა შემადგენლობის გაფართოება. პროცესში უნდა ჩაერთონ ისეთი სახელმწიფო უწყებები, რომლებსაც შეეძლებათ ეფექტიანი და ამბიციური ვალდებულებების აღება და განხორციელება.