საქართველოს სასამართლო სისტემა მწვავე კრიზისში იმყოფება, რაც წლების განმავლობაში წარუმატებლად განხორციელებული, ფრაგმენტული და არათანმიმდევრული რეფორმებით არის გამოწვეული. დროთა განმავლობაში აშკარა გახდა, რომ ხელისუფლებამ ვერ გამოავლინა პოლიტიკური ნება ხელშესახები და თანმიმდევრული ცვლილებების მოსატანად, რასაც მოსამართლეთა გავლენიანი ჯგუფების “კლანის” გაძლიერება მოჰყვა. დღესდღეობით სისტემა კლანის ინერესებს ემსახურება, რამაც, საბოლოოდ, სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და საზოგადოებრივი ნდობის მკვეთრი ვარდნა გამოიწვია, ხოლო სასამართლო პოლიტიკური ანგარიშსწონების იარაღად აქცია.
სასამართლო სისტემა საჭიროებს კომპლექსურ და სრულყოფილ რეფორმას. კონცეფციის მიზანია მართლმსაჯულების სისტემის ინსტიტუციონალიზაციის, არაფორმალური გავლენებისგან გათავისუფლების, შიდადემოკრატიული პროცესების წახალისებისა და უმაღლესი სტანდარტების დამკვიდრების ხელშეწყობა. რეფორმის შედეგად მოხდება იმ ინსტიტუციური თუ ფუნქციური პრობლემების აღმოფხვრა, რომლებიც აფერხებენ სასამართლოს დამოუკიდებლობას და მოსამართლის მიერ პროფესიული უფლებამოსილებების კეთილსინდისიერად და კომპეტენტურად განხორციელებას.
პრობლემურია იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრთა დაკომპლექტების წესი. არსებული წესი არ იძლევა უმცირესობაში მყოფი მოსამართლეების ინტერესების იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს შემადგენლობაში ასახვის შესაძლებლობას, რაც ლეგიტიმაციის მინიმალურ სტანდარტზე მიუთითებს და მართლმსაჯულების სისტემაში ერთი ჯგუფის მეორე ჯგუფზე დომინირების, გავლენის სფეროების ცენტრალიზაციას იწვევს.
სათათბირო დემოკრატიის გაძლიერებითა და კონსენსუსზე ორიენტირებული პროცედურების იმპლემენტაციის გზით უნდა შეიცვალოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დაკომპლექტების წესი და უფლებამოსილების ფარგლები. კერძოდ, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დაკომპლექტების პროცესში ფუნქციური დატვირთვა უნდა მიენიჭოს საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენციის უმცირესობის ინტერესებს, პარლამენტის კვოტით არამოსამართლე წევრების არჩევის შემთხვევაში კი ოპოზიციის როლი უნდა გაიზარდოს.
რეფორმის შედეგად:
2019 წლის 12 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტმა უზენაესი სასამართლოს თანამდებობაზე უვადოდ განაწესა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ წარდგენილი 14 კანდიდატი. მიუხედავად იმისა, რომ საჯარო საკომიტეტო მოსმენების ფარგლებში აშკარად გამოვლინდა თითოეული კანდიდატის კომპეტენტურობასთან, კეთილსინდისიერებასთან თუ ღირებულებით სისტემასთან დაკავშირებული პრობლემები, საქართველოს პარლამენტმა არ გაუწია ანგარიში სამოქალაქო სექტორის თუ საერთაშორისო საზოგადოების (ეუთო/ოდირის მკვეთრად კრიტიკული დასკვნა) აქტიური მონიტორინგის შედეგად გამოვლენილ ხარვეზებსა თუ დასკვნებს, და მხარი დაუჭირა მათ თანამდებობაზე უვადოდ განწესებას.
ხარვეზიანია და მოწესრიგებას საჭიროებს უზენაესი სასამართლოს დაკომპლექტების პროცედურის მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზა.
რეფორმის შედეგად:
მოსამართლის მიერ საკუთარი პროფესიული უფლებამოსილებების ეფექტიანად და ხარისხიანდ განხორციელება დიდწილად არის დამოკიდებული სასამართლო აპარატის იმ მოხელეებზეც, რომელთა ფუნქციებიც პირდაპირ არის დაკავშირებული სასამართლოში სამართალწარმოების განხორციელებასთან. მოქმედი კანონმდებლობით, პირველი და მეორე ინსტანციის სასამართლოებში საკონკურსო კომისია, ხოლო უზენაეს სასამართლოში უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე განსაზღვრავს მოსამართლის თანაშემწისა და სხდომის მდივნის ვაკანტურ თანამდებობაზე პირთა დანიშვნის საკითხს. საკონკურსო კომისიას სრული დისკრეციის ფარგლებში აკომპლექტებს სასამართლოს თავმჯდომარე. გამომდინარე იქიდან, რომ პირველი და მეორე ინსტანციის სასამართლოს თავმჯდომარეები ე.წ. კლანის წევრებთან დაახლოებულ პირებად მოიაზრებიან, არსებობს გონივრული ეჭვი, რომ საკონკურსო კომისია, სასამართლო სისტემაში მოქმედი გავლენიანი ჯგუფის ხელში, დამატებითი ბერკეტია, მოსამართლის დამოუკიდებლობაზე გავლენის მოსახდენად. ამასთან მოსამართლის ინდივიდუალურ დამოუკიდებლობას შეიძლება საფრთხეს უქმნიდეს არამხოლოდ მისი ავტონომიის უზრუნველყმყოფი საკანონმდებლო გარანტიების არარსებობა, არამედ მოსამართლის საქმიანობის, მისი წახალისების თუ დაწინაურების მომწესრიგებელი ნორმების ბუნდოვანი ხასიათი და პრაქტიკა.
რეფორმის შედეგად:
დღესდღეობით ქართული მართლმსაჯულების სისტემაში ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად სისტემის ჩაკეტილობა რჩება. ვინაიდან სისტემაში, ახალი კვალიფიციური კადრების შედინება და მოსამართლეთა რაოდენობის ზრდა, პირდაპირ კავშირშია სასამართლოს შიგნით გავლენიანი ჯგუფის ძალაუფლების შემცირებასთან იუსტიციის უმაღლესი სკოლის მეშვეობით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მკაცრად აკონტროლებს ახალი კადრების მართლმსაჯულების სისტემაში შედინების პროცესს და ქმნის მნიშვნელოვან ბარიერებს. დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად, მნიშვნელოვანია გადაიხედოს უმაღლესი საბჭოს მიერ უმაღლესი სკოლის ფორმირების მექანიზმი, ისე, რომ მაქსიმალურად შესუსტდეს საბჭოს ძალაუფლება ახალი ადამიანების მოსამართლეთა პროფესიაში შესვლის კონტროლზე.
ამასთან მოსამართლეთა შერჩევა/დანიშვნის პროცესის გაუმჯობესებისთვის, აუცილებელია დაწესდეს ცხადი და არადისკრიმინაციული მექანიზმი, რომელიც მაქსიმალურად გაართულებს სუბიექტური გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობას.
რეფორმის შედეგად:
სასამართლო სისტემის ერთ-ერთი უმთავრესი გამოწვევას საქმეთა გადატვირთულობა წარმოადგენს. საქმეების განხილვის გაჭიანურების ტენდენცია საზოგადოებას ართმევს შესაძლებლობას, ისარგებლოს დროული და ხარისხიანი მართლმსაჯულებით, ასევე, როდესაც მოსამართლეს უწევს არაგონივრულად დიდი მოცულობის დავათა განხილვა, მაღალია დაუდევრობის, შეცდომის დაშვების, საკანონმდებლო ვადების დარღვევის რისკი, რაც ნიშნავს იმას, რომ მოსამართლე შედარებით უფრო მოწყვლადი ხდება დისციპლინური პასუხისმგებლობასთან მიმართებით და ამდენად, ჩნდება ბოროტი განზრახვით მისი ავტონომიის შეზღუდვის დამატებითი მექანიზმი. სასამართლოს გადატვირთულობის პრობლემას შესაძლოა როგორც გაზრდილი საქმეთა ნაკადი, ასევე ადამიანური რესურსის ნაკლებობა წარმოადგენდეს.
რეფორმის შედეგად:
მოსამართლის ინდივიდუალური დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად და სასამართლო სისტემის ინსტიტუციური გაჯანსაღებისთვის, აუცილებელია იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ხელში არსებული ძალაუფლების დეცენტრალიზაცია. სასამართლოს თავმჯდომარის ინსტიტუტი მართლმსაჯულების სისტემის ორგანიზაციული მოწყობის ვერტიკალური სქემის ძირითადი ბირთვია. მოქმედი კანონმდებლობით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ნიშნავს პირველი და მეორე ინსტანციის სასამართლოების თავმჯდომარეებს, სასამართლოს თავმჯდომარეები კი აღჭურვილნი არიან რიგი ორგანიზაციული და ფუნქციური უფლებამოსილებებით, რომლებიც პირდაპირ აისახება მოსამართლის მიერ საკუთარი პროფესიული უფლებამოსილებების განხორციელებაზე.
რეფორმის შედეგად:
სასამართლო სისტემისადმი საზოგადოებრივი ნდობის ფორმირება დამოკიდებულია მასში მიმდინარე პროცესების გამჭვირვალობის ხარისხზე და სახალხო ლეგიტიმაციის კომპონენტზე. მართლმსაჯულების განხორცილების პროცესში სახალხო ლეგიტიმაციის იდეის ისტორიულად და დოქტრინალურად განმტკიცებული გამოხატულება ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტია. საქართველოს კანონმდებლობით, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო განიხილავს მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმეებს იმ კატეგორიის ბრალდებებზე, რომლებიც პირდაპირ არის მითითებული სისხლის სამართლის კოდექსში.
რეფორმის შედეგად:
საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველო
საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა
ღია საზოგადოების ფონდი
ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი
სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება
ადამიანის უფლებათა ცენტრი
პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის
სიახლეების გამოწერა
