13 სექტემბერს ინტერნეტ სივრცეში განთავსდა და მედიას გაეგზავნა მოცულობითი დოკუმენტური მასალა, რომელიც სავარაუდოდ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ, მათ შორის, ფარული თვალთვალის შედეგად მიღებულ ინფორმაციის გადამუშავებით არის შექმნილი.
IDFI-მ შეისწავლა გამჟღავნებული მასალების სისტემური მახასიათებლები, მოცულობა, პერიოდი, სამიზნე სუბიექტთა კატეგორიზაცია და ინფორმაციის მრავალფეროვნება. გარკვეული მონაცემები შემთხვევითობის პრინციპით შედარდა ღია წყაროებით მოძიებულ ინფორმაციას. ჩვენი დაკვირვების შედეგები მიუთითებს, რომ:
- გავრცელებულია დიდი მოცულობის, სავარაუდოდ 2014-2021 წლებში შექმნილი მასალა, რომელიც განსაკუთრებით სენსიტიურ ინფორმაციას შეიცავს;
- მასალები მაღალი ალბათობით არ არის ფალსიფიცირებული;
- მასალები მაღალი ალბათობით დამუშავებული სუს-ის მიერ;
- მასალების მნიშვნელოვანი ნაწილი სავარაუდოდ მოპოვებულია უკანონოდ;
- მასალები სავარაუდოდ მიუთითებს უკანონო მიყურადების სისტემურობაზე.
14 სექტემბერს საქართველოს პროკურატურამ გამოძიების დაწყების შესახებ განაცხადა. მალევე, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა გამოძიებასთან თანამშრომლობის სრული მზადყოფნა გამოხატა. გავრცელებული დოკუმენტები ამ დრომდე ვებგვერდზეა განთავსებული. თუ ეს დოკუმენტები ავთენტურია ამ მასალებზე საჯარო წვდომის მყისიერი შეზღუდვა აუცილებელია ადამიანთა პირადი ცხოვრებისა და უსაფრთხოების დასაცავად.
საქართველოს პროკურატურამ დაუყოვნებლივ უნდა მიაწოდოს საზოგადოებას ინფორმაცია არის თუ არა გავრცელებული მასალები ავთენტური. ამ საკითხის გამოძიება არ მოითხოვს განსაკუთრებულ დროსა და რესურსს, განსაკუთრებით იმ ფონზე, როდესაც სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა თანამშრომლობის მზადყოფნა უკვე გამოხატა. ამ ფაქტის გამოძიების დაყოვნება არსებითად დააზარალებს ადამიანის ძირითად უფლებებსა და საჯარო ინტერესებს. ამასთან პროკურატურას უნდა ესმოდეს, რომ გამოძიების პროცესში დამოუკიდებელი პირების/ინსტიტუტების ჩართვა კრიტიკულად აუცილებელია გამოძიების ლეგიტიმაციის უზრუნველსაყოფად.
ამავე დროს საქართველოს პარლამენტმა უნდა გაიაზროს ვითარების სიმწვავე. მხოლოდ საქართველოს პროკურატურის მიერ განხორციელებულ ძალისხმევას ვერ ექნება სათანადო საზოგადოებრივი ნდობა. პარლამენტმა უნდა გამოიყენოს მისთვის კონსტიტუციითა და კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებები და ჩაერიოს გავრცელებული მასალებთან დაკავშირებული გარემოებების შესწავლაში, განსაკუთრებით იმის ფონზე, რომ სავარაუდოდ იკვეთება სისტემური უკანონო თვალთვალის ნიშნები.
მოვუწოდებთ
საქართველოს პროკურატურას
- სასწრაფო წესით გამოიკვლიოს გავრცელებული მასალების ავთენტურობა და საზოგადოებას დაუყოვნებლივ მიაწოდოს ინფორმაცია;
- მასალების ავთენტურობის დადასტურების შემთხვევაში გამოიყენოს საერთაშორისო თანამშრომლობის მექანიზმები და უზრუნველყოს გავრცელებული მასალების წაშლა/წვდომის შეზღუდვა;
- გამოძიების პროცესში უზრუნველყოს საქართველოს სახალხო დამცველისა და სახელმწიფო ინსპექტორის ჩართულობა.
საქართველოს პარლამენტს
- დაუყოვნებლივ შექმნას საგამოძიებო კომისია. კომისიამ უნდა შეისწავლოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ სავარაუდო სისტემური თვალთვალის კანონირებისა და მასში მაღალი თანამდებობის პირთა ჩართულობის საკითხი.
მედია ორგანიზაციებს და ჟურნალისტებს
- მოვუწოდებთ მედია ორგანიზაციებსა და ჟურნალისტებს გავრცელებული მასალები გააშუქონ ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპების სრული დაცვით. მასალები უნდა გავრცელდეს მხოლოდ იმ მოცულობით, რასაც ღირებული საჯარო ინტერესი მოითხოვს. გაშუქებისას დაცულ უნდა იქნეს ადამიანთა პირადი ცხოვრების უფლება.
გავრცელებულ დოკუმენტები ასახავს განსაკუთრებულად სენსტიური და მაკომპრომატირებელი ტიპის მონაცემებს, რომლებიც დაკავშირებულია ადამიანების პირად ცხოვრებასთან. ამასთან მასალები შეიცავს სავარაუდოდ სახელმწიფო საიდუმლოებას მიკუთვნებულ ინფორმაციას. თუ მასალებში გადმოცემული ფაქტების სიმართლეს შეესაბამება, რიგ შემთხვევებში იკვეთება სხვადასხვა ტიპის მძიმე დანაშაულის ფაქტები.
მასალები ბოლო წლების განმავლობაშია შექმნილი. იგი ძირითადად რელიგიურ საკითხებთან დაკავშირებულ საქმიანობაზეა ორიენტირებული, თუმცა მასალებში ფიგურირებენ სხვადასხვა ფიზიკური პირები, რომლებიც არ არიან არც სასულიერო პირები და არც კავშირი გააჩნიათ საჯარო სივრცესთან. ისევე როგორც საერთაშორისო ორგანიზაციებში და საელჩოებში დასაქმებული პირები.
ამ ტიპის მასალების საჯაროდ და ნებისმიერი მსურველისთვის თავისუფლად ხელმისაწვდომობა მძიმე შედეგების მომტანი იქნება საზოგადოებისთვის, მათში მოხსენიებულ ადამიანთა პირადი ცხოვრებისთვის და უსაფრთხოებისთვის, ისევე როგორც ზოგადად საჯარო წესრიგისთვის.
გამოქვეყნებული მასალებში წარმოდგენილი ინფორმაცია დეტალურობის მაღალი ხარისხი გამოარჩევს. წარმოუდგენელია ამ მოცულობის ინფორმაციისა და დეტალიზების ამ ხარისხით ფალსიფიკაცია. არ არის გამორიცხული არსებობდეს ინფორმაციის რომელიმე კონკრეტული მონაკვეთი, რომელიც არის შეცვლილი, დამატებული ან სხვაგვარად მოდიფიცირებული, თუმცა ზოგადად მასალების ნამდვილობის საწინააღმდეგოდ რეალური მტკიცებულება არ იკვეთება. აღსანიშნავია, რომ ფარული ელექტრონული თვალთვალის რამდენიმე ობიექტმა უკვე დაადასტურა, გავრცელებული ინფორმაციის ნამდვილობა.
ინფორმაციის ნამდვილობა, განხილულ კონტექსტში გულისხმობს რომ ეს მასალები არის შექმნილი შესაბამის ინფორმაციაზე დაყრდნობით. დოკუმენტებში ვხვდებით არამხოლოდ ფარული ელექტრონული თვალთვალის არამედ ღია წყაროებიდან მოპოვებულ ინფორმაციას.
დოკუმენტების შინაარსობრივი სტრუქტურის, რიგ შემთხვევებში ფორმალური ატრიბუტიკის, დეტალურობის ხარისხისა და დროის შესაბამის მონაკვეთში სახელმწიფოში მიმდინარე მოვლენებთან შედარებით, ასევე ზოგიერთი მიყურადების ობიექტის დასტური მიუთითებს, რომ გავრცელებული მასალები არ არის ფალსიფიცირებული.
ციფრულ სამყაროში ინდივიდის ფარული ელექტრონული თვალთვალი განსაკუთრებულ ტექნიკურ სირთულეს არ წარმოადგენს. საჯაროდ ხელმისაწვდომი ციფრული ხელსაწყოები სათანადო ცოდნის მქონე პირს აძლევს სხვა ციფრული მოწყობილობებისა და კონტროლის ე.წ. ჩართვის შესაძლებლობას. თუმცა, განსახილველ შემთხვევაში საქმე გვაქვს არა ინდივიდუალურ პირთან ან პირთა ჯგუფთან არამედ მასშტაბურ სექტორულ (რელიგიურ საკითხებზე ორიენტირებულ) თვალთვალთან, რომელიც, მაღალი ალბათობით წლების განმავლობაში გრძელდებოდა/გრძელდება.
ფარული ელექტრონული თვალთვალის ამგვარი მასშტაბით და სიმარტივის იმ ხარისხით განხორცილება როგორც ეს, რიგ შემთხვევებში დოკუმენტებშია აღწერილი რთული წარმოსადგენია სახელმწიფოს ინფრასტრუქტურისა და მისი განსაკუთრებული ტექნიკური და სამართლებრივი შესაძლებლობების გამოყენების გარეშე.
სახელდობრ, საქართველოში ფარული ელექტრონული თვალთვალის განმახორციელებელი ცენტრალური ორგანოა სსიპ ოპერატიულ ტექნიკური სააგენტო (შემდგომ „სააგენტო“). სააგენტო არის სუს-ის მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი.[1] „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ამოცანების შესასრულებლად სააგენტო უფლებამოსილია განახორციელოს ღონისძიებები, რომლებიც დაკავშირებულია.
ა.ა) სატელეფონო კომუნიკაციის ფარულ მიყურადებასთან და ჩაწერასთან;
ა.ბ) კავშირგაბმულობის არხიდან ინფორმაციის მოპოვებასთან;
ა.გ) კომპიუტერული სისტემიდან ინფორმაციის მოპოვებასთან;
ა.დ) გეოლოკაციის რეალურ დროში განსაზღვრასთან;
ა.ვ) ფარულ ვიდეოჩაწერასთან ან/და აუდიოჩაწერასთან, ფოტოგადაღებასთან.
ჩამოთვლილი ღონისძიებების განსახორციელებლად, სააგენტოს გააჩნია შემდეგი ტექნიკური შესაძლებლობები:
1. კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების, სტანციონალური ნახევრად-სტაციონალური და არასტაციონალური შესაძლებლობები.[2]
2. ქმნის მონაცემთა ცენტრალურ ბანკს სადაც ინახება საქართველოს მასშტაბით განხორიცელებული ყველა ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები;[3]
3. ახორციელებს გეოლოკაციის რეალურ დროში განსაზღვრას სტაციონალური ან არასტაციონალური ტექნიკური შესაძლებლობების გამოყენებით.
ჩამოთვლილი პუნქტებით განსაზღვრული ღონისძიებების განსახორციელებლად, სუს-ის საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს პირდაპირი (როგორც ფიზიკური ისე დისტანციური) წვდომა მობილური კომუნიკაციებისა და ინტერნეტის პროვაიდერი კომპანიების ინფრასტრუქტურაზე. სხვაგვარად, სააგენტოს უფლებამოსილია კომპანიებში განათავსოს საკუთარი პროგრამული და ტექნიკური საშუალებები, კომპანია ვალდებულია ითანამშრომლოს და ხელი შეუწყოს სააგენტოს აღნიშნული ღონისძიებების განხორციელებაში. სადაც დამატებით სააგენტო უფლებამოსილია გამოიყენოს სპეციალური პროგრამული უზრუნველყოფები ე.წ. „კომპიუტერული ვირუსები“ – (არასტაციონალური საშუალებები).[4]
ხაზგასასმელია, რომ ხსენებული კანონის მე-12 მუხლი ფარული ელექტრონული თვალთვალის განხორციელებულ ღონისძიებებს სააგენტოს ექსკლუზიურ კომპეტენციად აცხადებს და სხვა სახელმწიფო ორგანოებს მსგავსი უფლებამოსილებების მქონე სხვა ორგანოს შექმნას დაუშვებლად აცხადებს.[5]
გავრცელებული მასალების ჯამური მოცულობა დაახლოებით 14 გიგაბაიტია. დოკუმენტები შეეხება მრავალრიცხოვან პირთა წრეს, სავარაუდოდ ასეულობით ადამიანს.[6] ყველა ნორმატიული თუ ფაქტობრივი მონაცემი რომელიც ამ დრომდე გამჟღავნდა მიუთითებს, რომ ფარული ელექტრონული თვალთვალის ის შესაძლებლობები, რომელიც საჭიროა გამჟღავნებული მოცულობის ინფორმაციის შესაქმნელად, გააჩნია მხოლოდ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის - ოპერატიულ ტექნიკურ სააგენტოს. აქედან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მაღალი ალბათობით, გამჟღავნებული მასალები შექმნილია სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ, რომლებიც, მათ შორის ეყრდნობა ფარული ელექტრონული თვალთვალის შედეგად მოპოვებულ მონაცემებს.
უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ გამჟღავნებული მასალები არ ეყრდნობა მხოლოდ და მხოლოდ, ფარული ელექტრონული თვალთვალის შედეგად მიღებულ მონაცემებს.რიგ შემთხვევებში გამოყენებულია, საჯაროდ ხელმისაწვდომი ინფორმაცია.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, სუს-ის მმართველობაში შემავალ ოპერატიულ ტექნიკურ სააგენტოს გააჩნია ექსკლუზივი ფარული ელექტრონული თვალთვალის თითქმის ყველა ღონისძიებაზე თუმცა ეს არ გულისხმობს, რომ იგი არ არის შებოჭილი საქართველოს კანონმდებლობით და მას კანონი აძლევს შესაძლებლობას მოუსმინოს ნებისმერი პირს ვისაც საჭიროდ ჩათვლის. საქართველოს კანონმდებლობით, როგორც კომუნიკაციის შინაარსის გადაჭერის მიზნით გამოყენებულ ნებისმიერ ტექნიკური საშუალების აქტივაციისთვის აუცილებელია შესაბამისი სამართლებრივი საფუძველი. მოსამართლის წინასწარი ან შემდგომი თანხმობა. ამასთან, კანონმდებლობის თანახმად მართლზომიერი გადააჭერის მენეჯმენტი სისტემის აქტივაციის თაობაზე ინფორმაცია ავტომატურად უნდა მიეწოდებოდეს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს ან საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, რომლებიც უნდა ამოწმებდნენ ქმედების მართლზომიერებას. კერძოდ, რამდენად არის სახეზე შესაბამისი სამართლებრივი საფუძველი.
წარმოუდგენელია სასამართლოს ნებართვა გაეცა გამჟღავნებული მოცულობის და შინაარსის პერსონალური მონაცემების შემცველი მასალების მოპოვებაზე. ყოველთვის არ არის ცხადი რა საშუალებით იქნა მოპოვებული ინფორმაცია თუმცა, რიგ შემთხვევებში იკვეთება გარემოებები, რომლებიც სავარაუდოდ მიუთითებს, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური მარტივად ახერხებს ფარული ელექტრონული მიყურადებისა და თვალთვალისას, ადამიანის უფლებათა დაცვის პროცედურული და ტექნიკური გარანტიებს გვერდის ავლას.
ასევე ფარული ელექტრონული თვალთვალის მიღმა, მასალებში ვხვდებით მონაცემებს და ინფორმაციას, რომელთა მოპოვება საჯარო წყაროებიდანაც შესაძლებელია. ამგვარი ინფორმაციის მოპოვების კანონიერებასთან კითხვები შეიძლება არ არსებობდეს, თუმცა საეჭვოა მიზნები, რომელთა მისაღწევადაც ეს მონაცემები მუშავდება (მაგალითად, მუშავდება ინფორმაცია საქართველოს მოქალაქეთა პარტიულ კუთვნილებასთან და პრეფერენციებთან).
ინფორმაციის ავთენტურობის დადასტურების შემთხვევაში, უადგილო იქნება ვისაუბროთ, რომ სავარაუდო უკანონო მოსმენებზე და მასალების არამიზნობრივ დამუშავებაზე პასუხისმგებელია მხოლოდ სუს-ში დასაქმებული კონკრეტული პირი ან პირთა წრე.
ნათლად იკვეთება, რომ ასეთი მასშტაბის მიყურადება სანქცირებულია მაღალი თანამდებობის პირის/პირების მიერ და შესაბამისი ინფორმაციის სავარაუდოდ უკანონო მეთოდებით მოპოვება დამუშავება არის სუს-ის სისტემური პრაქტიკა.
______
[1] „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტი.
[2] „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტი.
[3] „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლი;
[4] „სსიპ ოპერატიულ ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ე“, „ვ“ და „ზ“, ასევე „მ“, „ნ“ და „ო“ ქვეპუნქტები.
[5] „სსიპ ოპერატიულ ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის თანახმად „ამ კანონის მე-7 მუხლის „ა.ა“–„ა.ე“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ამოცანების შესრულება, აგრეთვე ამ კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის „ა.ა“, „ა.გ“, „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებითა და მე-2 პუნქტის „ა“–„გ“ ქვეპუნქტებით, მე-9–მე-11 მუხლებით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებათა განხორციელება განეკუთვნება სააგენტოს ექსკლუზიურ კომპეტენციას. დაუშვებელია ანალოგიური ამოცანებისა და უფლებამოსილებების მქონე სხვა სახელმწიფო ორგანოს შექმნა და ფუნქციონირება საქართველოს ტერიტორიაზე“
[6] მოსმენის უნიკალურ ობიექტთა დეტალური რაოდენობრივი ანალიზი არ განგვიხორციელებია, ვინაიდან გამოქვეყნებული მასალები სრულად არ შეგვისწავლია.
სიახლეების გამოწერა
