სტატია მომზადებულია ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული პროექტის „PAR-ის მხარდაჭერა სამოქალაქო მონიტორინგისა და ჩართულობის გზით“ ფარგლებში ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის (IDFI) მიერ გამოცხადებული ანალიტიკური სტატიების კონკურსისთვის თემაზე „საჯარო მმართველობის რეფორმა საქართველოში“. ნაშრომის შინაარსი შესაძლოა არ გამოხატავდეს IDFI-ის/ევროკავშირის შეხედულებებს.
სტატიის ავტორი: ნიკა ხომასურიძე
2003 წლიდან საქართველოში დაიწყო დისკუსიები პოლიტიკური ფინანსების რეგულირების შესახებ. მას შემდეგ საქართველოს კანონმდებლობამ ცვლილებების რამდენი ტალღა გამოიარა და აირჩია აღნიშნული სფეროს მკაცრი რეგულირების გზა. პოლიტიკური დაფინანსების მარეგულირებელი ნორმები გაფანტულია სხვადასხვა ნორმატიულ აქტში: ორგანული კანონი მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ, საარჩევნო კოდექსი და ა.შ.
არსებული პრაქტიკის გათვალისწინებით მნიშვნელოვანი გამოწვევები გვხდება როგორც საკანონმდებლო ბაზის, ასევე მისი იმპლემენტაციისა და მონიტორინგის კუთხით, რაც წარმომადგენლობითი დემოკრატიისთვის არსებითად საფრთხის შემცველია.
პოლიტიკური პარტიები და საარჩევნო კანდიდატები ყოველდღიურად უპირისპირდებიან უთანასწორო გარემოს. სხვაობა პოლიტიკური დაფინანსების კუთხით პლუტოკრატულ პარტიებსა და მწირი რესურსების მქონე ახლადშექმნილ სუბიექტებს შორის ხშირად გადამწყვეტი ფაქტორია პოლიტიკურ სარბიელზე. მაგალითად, 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებისათვის მთლიანი შემოწირულობების 46% მმართველი პარტიის სასარგებლოდ ხორციელდებოდა.
ასევე, მოქალაქეთა პოლიტიკურ გაერთიანებებს არ გააჩნიათ საკმარისი სახელმწიფო დაფინანსება სრულფასოვანი საარჩევნო კამპანიისა და პარტიის სისტემური განვითარებისთვის. მაგალითად, პარტიას არ აქვს შესაძლებლობა მიიღოს დაფინანსება ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების შედეგებზე გათვალისწინებით.
პოლიტიკური ფინანსების მონიტორინგის კუთხით სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის საქმიანობებში იკვეთება ხარვეზები. აუდიტის სამსახურს არ გააჩნია საკმარისი საგამოძიებო უფლებამოსილება და ინსტიტუციური შესაძლებლობები, ზედამხედველობა გაუწიოს პოლიტიკური ფულის მიმოქცევას მთელი ქვეყნის მასშტაბით.
ამომრჩევლის არაინფორმირებულობა და ნიჰილისტური დამოკიდებულება სახელმწიფოს მხრიდან პოლიტიკური კორუფციის რისკების შემცირების კუთხით წარმოადგენს ერთ-ერთ შემაფერხებელ ფაქტორს დემოკრატიული პროცესებისთვის.
თითოეულმა სახელმწიფომ, რომელსაც გააზრებული აქვს ჯანსაღი საარჩევნო პროცესებისა და ძლიერი პოლიტიკური აქტორების როლი წარმომადგენლობითი დემოკრატიის შენების პროცესებში, აუცილებელია ხელი შეუწყოს პოლიტიკური ფინანსების ანგარიშვალდებულებისა და გამჭვირვალობის პრინციპების დაცვას, რადგან ეს უკანასკნელი წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს ინდიკატორს პოლიტიკური სისტემებისადმი ნდობის განმტკიცებისთვის.
თანამედროვე სამყაროში ფინანსური რესურსების გავლენა პოლიტიკურ პროცესებზე მკვეთრად გაიზარდა. პოლიტიკური სუბიექტების ფინანსებს შორის მკვეთრი განსხვავება ქმნის არათანაბარ პირობებს პარტიებისა და კანდიდატებისთვის, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს ფუნდამენტური ეროზია დემოკრატიული ძვრებისთვის. სახელმწიფო უნდა წარმოადგენდეს ჯანსაღი კონკურენციის გარანტს და ქმნიდეს თანასწორ და სამართლიან პირობებს პოლიტიკურ სარბიელზე.
შეუძლებელია მოიძებნოს სახელმწიფო, რომელმაც შეძლო და სრულად აღმოფხვრა გამოწვევები პოლიტიკური ფინანსების კუთხით. პოლიტიკური დაფინანსება არ წარმოადგენს დამოუკიდებელ სფეროს, რომელიც შესაძლებელია რეგულირდებოდეს სწორხაზოვანი მიდგომითა და საკანონმდებლო ბაზის ჩამოყალიბებით. კომპლექსური ბუნებიდან გამომდინარე გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების ხარისხის შესანარჩუნებლად საჭიროა, ერთი მხრივ, რიგი ნორმატიული აქტების გამართვა, მეორე მხრივ კი, ძლიერი კულტურული და სამოქალაქო ელემენტების არსებობა მათი ეფექტიანი იმპლემენტაციისთვის.
პოლიტიკური ფინანსების მნიშვნელობა
პოლიტიკური ფინანსები წარმოადგენს მთავარ ინსტრუმენტს პოლიტიკურ პროცესებში. არ არსებობს პოლიტიკური ფინანსების უნივერსალური განმარტება. ფართო დეფინიციით, რომელსაც ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია (OECD) გვთავაზობს, პოლიტიკურ ფინანსებს წარმოადგენს „პარტიებისა და კანდიდატების მიერ შეგროვებული და დახარჯული ფული პოლიტიკური შეჯიბრის პროცესებში“ (OECD, 2014, გვ. 5). მეორე მხრივ, საარჩევნო სისტემების საერთაშორის ფონდი (IFES) პოლიტიკური ფინანსების ორ ფორმას გამოყოფს და აღნიშნავს, რომ პოლიტიკური ფინანსები ესაა ჯამი იმ ფინანსური რესურსებისა, რომლებსაც პარტია ფლობს ორგანიზაციული ოპერირებისთვის და აქტიურად იყენებს საარჩევნო კამპანიის პერიოდში (IFES, 2013, გვ. 8).
ამგვარად, პოლიტიკური ფინანსები წარმოადგენს საწვავს პოლიტიკური კამპანიებისთვის, რაც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია პლურალისტური პოლიტიკური გარემოსთვის (ბერტა & მოლენაარ, 2014, p. 356). პოლიტიკური პარტიები წარმოადგენენ კომპლექსურ ორგანიზაციებს, რომელთაც სასიცოცხლოდ სჭირდებათ სტაბილური რესურსები ორგანიზაციული უზრუნველყოფისთვის, ელექტორატთან ურთიერთობისთვის, პარტიული პროგრამებისა და სამოქმედო გეგმების შედგენისთვის, საარჩევნო კამპანიების ჩატარებისთვის და ა.შ. შესაბამისად, ფული მნიშვნელოვან როლს თამაშობს პოლიტიკურ კონკურენციაში და წარმოადგენს „ინსტრუმენტს პოლიტიკური გავლენის მოსაპოვებლად“ (ფედერმან & ალექსანდრე, 1989, გვ. 10).
საერთაშორისო პრაქტიკა ორი სახის, სახელმწიფო და კერძო პოლიტიკურ დაფინანსებას სთავაზობს აქტორებს. კანონმდებლობით დადგენილი წესის მიხედვით ბიუჯეტში აკუმულირებული თანხის ნაწილი მიემართება პოლიტიკური აქტორების დასაფინანსებლად სხვადასხვა ფორმით, როგორებიცაა: პირდაპირი დაფინანსება ბიუჯეტიდან, კამპანიის ხარჯების სუბსიდირება, გადასახადებისაგან გათავისუფლება და ა.შ. (იხილეთ დანართი 1). თუ სახელმწიფო დაფინანსების შემთხვევაში, გადასახადის გადამხდელები გვევლინებიან როგორც არაპირდაპირი დონორები, კერძო დაფინანსებისას სუბიექტები პირდაპირ სწირავენ თანხას სასურველ პარტიას. ნებისმიერი სახის კონტრიბუცია, იქნება ეს ფინანსური, ფიზიკური თუ ინტელექტუალური, შესაძლებელია ჩაითვალოს პოლიტიკურ დაფინანსებად. სახელმწიფოთა მიდგომა დონორების მიმართ ინდივიდუალურია - მსოფლიოს მასშტაბით ქვეყანათა 67.3% კრძალავს შემოწირულობებს უცხოური ფიზიკური თუ იურიდიული პირებისგან. ასევე, აწესებს მონეტარულ ზღვრებს (45.8%), კრძალავს ანონიმურ დონაციებს (67.8%) და აკანონებს სხვა რეგულაციებს (იხილეთ დანართი 2) (IDEA, 2020). ამგვარად, სახელმწიფო ჩარევის ხარისხი პირდაპირ აისახება პოლიტიკური ფულის ცირკულირების მოცულობაზე და ამავდროულად, წარმოშობს ჩრდილოვანი დაფინანსების საფრთხეებს.
გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების როლი
გამჭვირვალე პოლიტიკური ფინანსები დემოკრატიული საარჩევნო სისტემების ქვაკუთხედია, რომელიც განამტკიცებს ნდობას სახელმწიფო ინსტიტუტების მიმართ. გამჭვირვალობის მაღალი დონე ხელს უწყობს მოქალაქეთა ჩართულობის ზრდას პოლიტიკურ პროცესებში. გადასახადების გადამხდელს უნდა ჰქონდეს სრული უფლება და ინფორმაცია მის მიერ გაცემული ფინანსების განკარგვის შესახებ. მოქალაქის ინფორმირებულობის დონე რამდენადაც მაღალია, იმდენად აქვს ნდობა კონკრეტული სუბიექტების მიმართ და მეტად გამოთქვამს ჩართულობის მზაობას, რაც შესაძლებელია გამოხატული იყოს შემოწირულობის ან სხვაგვარი კონტრიბუციის ფორმით. მეორე მხრივ, საარჩევნო სუბიექტებზე ანგარიშვალდებულების ტვირთი იზრდება და მხარდაჭერის დაკარგვით გამოწვეული პოლიტიკური დივიდენდების კლების საფრთხის საპასუხოდ ისინი ზრდიან ანგარიშგების ხარისხს.
პოლიტიკური პარტიების დამფუძნებლები ხშირად ოლიგარქები არიან, ამიტომაც სხვაობა პლუტოკრატიულ და ახლად დაარსებულ ან მწირი რესურსების მქონე პარტიას შორის დიდია. განსაკუთრებით, განვითარებად ქვეყნებში, სადაც საზოგადოებრივი დოვლათი დაბალია, უჭირთ პარტიებს მოსახლეობისგან მიიღონ შემოწირულობების ის ოდენობა, რითიც კონკურენციას გაუწევენ მდიდარ პოლიტიკურ მოთამაშეებს. თუ გავითვალისწინებთ, რომ პოლიტიკური სუბიექტი ანგარიშვალდებულია დამფინანსებლის მიმართ, მსხვილი შემომწირველების (ე.წ. Fat Cats) გავლენა პარტიულ ინტერესებზე იზრდება, ხოლო პარტიული პროგრამების მნიშვნელობა და კავშირი მოსახლეობასთან სუსტდება. შედეგად, ანგარიშვალდებულების მსგავსი ფორმირება ხელს უწყობს კონკრეტული სუბიექტების მიერ პოლიტიკური გავლენის მოპოვებასა და სახელმწიფო მიტაცების რისკს.
საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ცნობით დისკუსიები პოლიტიკური ფინანსების რეგულირების მნიშვნელობის კუთხით 2003 წლიდან დაიწყო, მას შემდეგ რაც ევროპის საბჭო ფოკუსირდა პოლიტიკური ფინანსების გამჭვირვალობის ხარისხზე (ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი, 2003, გვ. 2-14). პოლიტიკური ფინანსების რეგულირების მიზნით საქართველოს კანონმდებლობამ ცვლილებების რამდენიმე ტალღა გამოიარა და აირჩია აღნიშნული სფეროს მკაცრი რეგულირების გზა. პოლიტიკური ფინანსების მარეგულირებელი ნორმები გაფანტულია სხვადასხვა ნორმატიულ აქტში, როგორებიცაა: ორგანული კანონი მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ, საარჩევნო კოდექსი, სისხლის სამართლის კოდექსი, ადმინისტრაციული კოდექსი, კანონი სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის შესახებ და ა.შ.
როგორც საპარლამენტო სისტემებს სჩვევიათ, საქართველოს ინსტიტუციური მიდგომა პოლიტიკური დაფინანსების მიმართ პარტიაზე ორიენტირებულია (party-centered model) და პასიურია საარჩევნო კანდიდატების მიმართ (candidate-centered model). შესაბამისად, სახელმწიფო არეგულირებს დაფინანსების გაცემისა და მასზე ზედამხედველობის წესს.
არსებული პრაქტიკის გათვალისწინებით მნიშვნელოვანი გამოწვევები გვხვდება ქართულ კანონმდებლობაში, მის იმპლემენტაციასა და პოლიტიკური დაფინანსების მონიტორინგის სფეროში, რაც საფრთხის შემცველია წარმომადგენლობითი დემოკრატიისთვის. აღსანიშნავია, პოლიტიკური პარტიების რესურსებს შორის სხვაობა, რაც ქმნის უთანასწორო გარემოს პოლიტიკური აქტორებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობა უშვებს როგორც კერძო, ისე საჯარო დაფინანსების ფორმებს, სამთავრობო პარტიის ფინანსები მაინც უკონკურენტოა - 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებისათვის მთლიანი შემოწირულობების 46% მმართველი პარტიის სასარგებლოდ ხორციელდებოდა (სახელმწიფო აუდიტის სამსახური, 2020). აღნიშნული სხვაობა რთულია დაბალანსდეს სახელმწიფო დაფინანსების წყაროებით, რომლებიც პარტიებისათვის გაცემული მთლიანი დაფინანსების (38.1 მლნ. ლარი) მხოლოდ 10 პროცენტს შეადგენს (3.7 მლნ. ლარი).
მოქალაქეთა პოლიტიკურ გაერთიანებებს დაფინანსების მოპოვება შეუძლიათ მხოლოდ საპარლამენტო არჩევნებზე დაფიქსირებული შედეგებით, რაც წარმოადგენს დემამოტივირებელ ფაქტორს მცირე პარტიებისთვის, მიიღონ მონაწილეობა ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებზე. საყურადღებოა, რომ დეცენტრალიზაციის ხარისხის გასაზრდელად და მუნიციპალური განვითარებისთვის აუცილებელია მრავალპარტიული წარმომადგენლობითი ორგანოს დაკომპლექტება.
საქართველოს კანონმდებლობა იურიდიულ პირებს აძლევს საშუალებას, განახორციელონ კერძო შემოწირულობა. ხშირად, მმართველი პარტიის მსხვილი შემომწირველები სახელმწიფო შესყიდვების გამარჯვებულები ხდებიან (საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო, 2021, pp. 17-24). ამასთან, განხორციელებული შემოწირულობები და ტენდერში გამარჯვება დროის ერთსა და იმავე პერიოდს ემთხვევა, რაც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს პროცესების კეთილსინდისიერებას და აჩენს ელიტური კორუფციის შესახებ ეჭვებს.
ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენება საარჩევნო კამპანიებში ხშირად გვხვდება საქართველოში. მიუხედავად საარჩევნო კოდექსით მისი მკაცრად აკრძალვისა, საჯარო მოხელეები ხშირად სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას მაინც ჩართულნი არიან აგიტაციაში (საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო, 2020, p. 33).
პოლიტიკური აქტორების მიერ საჯაროდ გაკეთებული განცხადებების მიხედვით პანდემიამ მნიშვნელოვნად იმოქმედა საარჩევნო პროცესებზე, განსაკუთრებით კი პოლიტიკური დაფინანსების ნაწილში. მიუხედავად იმისა, რომ კორონავირუსის პანდემიამ გამოიწვია ეკონომიკური რეცესია, გაიზარდა უმუშევრობა და შემცირდა დოვლათი, წინა წლებთან შედარებით პოლიტიკური პარტიების მიმართ განხორციელებული შემოწირულობები გაიზარდა 33.3 მილიონი ლარით (სახელმწიფო აუდიტის სამსახური, 2020). ლეგიტიმურია დავსვათ შეკითხვა, პანდემიის უარყოფითი გავლენის ფონზე რამ გამოიწვია შემოწირულობების მკვეთრი მატება, ჩრდილოვანი (არალეგალური) პოლიტიკური ფულის დინების ზრდამ თუ მოსახლეობაში პოლიტიკური ცვლილების მტკიცე სურვილმა? სამწუხაროდ, არ არსებობს ინდიკატორი, რომელიც ამ უკანასკნელს გაზომავს.
პოლიტიკური დაფინანსების გამჭვირვალობა პირდაპირ დაკავშირებულია პარტიების ანგარიშვალდებულების აღქმის ხარისხთან, რისი დასტურიც არის პოლიტიკური პარტია „გირჩი“. აღნიშნული პოლიტიკური გაერთიანება დაარსების დღიდან უარს აცხადებს აუდიტის სამსახურთან თანამშრომლობაზე. დაწესებული სანქციების ფონზე პარტია შეუჩერებლად განაგრძობს ფუნქციონირებას. ამასთან, სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის პოლიტიკური ფინანსების მონიტორინგის დეპარტამენტში დასაქმებულთა რაოდენობა 10 პერსონაზე ნაკლებია, რაც წარმოადგენს არასაკმარის რესურსს მთელი ქვეყნის მასშტაბით ზედამხედველობის გასაწევად. ნათელია, რომ აუდიტის სამსახურს არ გააჩნია ეფექტიანი სადამსჯელო და საგამოძიებო უფლებამოსილება დარღვევებზე ეფექტიანი რეაგირებისთვის.
ციფრული სამყაროს განვითარებამ პოლიტიკურ პროცესებზე მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია, არც პოლიტიკური დაფინანსების სფერო დარჩენილა ზეგავლენის მიღმა. განსაკუთრებით კორონავირუსის პანდემიის პირობებში საარჩევნო კამპანიებმა სოციალურ სივრცეში გადაინაცვლა და ლოგიკურია, პოლიტიკური ფულის ხარჯვა ინტერნეტ პლატფორმებზე გაიზარდა. საქართველოს კანონმდებლობას არ გააჩნია ინსტრუმენტი, რომლითაც შეძლებს სოციალურ მედიაში დახარჯული რესურსების მონიტორინგს. იგივეს თქმაა შესაძლებელი კრიპტოვალუტის გამოყენებაზე პოლიტიკური დაფინანსების მიზნებით. მისი ბუნებიდან გამომდინარე კრიპტოვალუტის ნაკადების მონიტორინგი თითქმის შეუძლებელია.
პოლიტიკური ფინანსების სფეროს განვითარების ჩავარდნის დასტურია 2020 წლის სექტემბერში მმართველი პარტიის მიერ საქართველოს პარლამენტში ინიცირებული კანონპროექტი, რომლის მიზანიც ანტიკორუფციული სააგენტოს შექმნა იყო, თუმცა გაურკვეველი მიზეზებით კანონპროექტის მიღება გადაიდო (საქართველოს პარლამენტი, 2020). აღნიშნული აქტი შესაძლებელია გადაითარგმნოს, როგორც სუსტი პოლიტიკური მზაობა საზედამხედველო მექანიზმების გასაძლიერებლად.
რაც შეეხება კერძო დაფინანსების სფეროში არსებულ გამოწვევებს, საყურადღებოა ნორმები, რომელთაც პრაქტიკული მნიშვნელობა დაკარგული აქვთ და კანონის გვერდის ავლა არ წარმოადგენს დაბრკოლებას. სქართველოს კანონმდებლობით ფიზიკურ პირებს არ აქვთ უფლება განახორციელონ 60,000 ლარზე მეტი ოდენობის შემოწირულობა ყოველწლიურად, ხოლო იურიდიული პირებს - 120,000 (საქართველოს პარლამენტი, 2020). არსებული პრაქტიკის გათვალისწინებით მარტივია ე.წ. გამტარი დონორების მოძიება, რომელთაც შეუძლიათ შემოწირულობა განახორციელონ სხვის ნაცვლად.
მოსახლეობის ჩართულობა და ამომრჩევლის ინფორმირებულობა მნიშვნელოვან როლს თამაშობს პოლიტიკური აქტორების ანგარიშვალდებულების ზრდაში. ინფორმირებული არჩევანის სურვილის მქონე ელექტორატი თავად ახორციელებს პარტიების საქმიანობის, მათ შორის, ფინანსური აქტივობების მონიტორინგს და „აიძულებს“ მათ სამართლიანი „თამაშის წესები“ დაიცვან. საქართველოში მოსახლეობის დაბალი ინფორმირებულობა გამოიხატება მათ მიერ ხარვეზით განხორციელებულ შემოწირულობებში და კორუფციის მიმართ დაბალ მგრძნობელობაში.
ზემოთ აღნიშნული გამოწვევები, რომლებიც შეიძლება კლასიფიცირდეს როგორც საკანონმდებლო, იმპლემენტაციისა და მონიტორინგის პრობლემები, მოითხოვს მყისიერ რეაგირებას კორუფციული რისკების შესამცირებლად და სახელმწიფო სისტემებისადმი ნდობის გასაზრდელად.
პოლიტიკური პარტიებისა და კანდიდატებისთვის თანასწორი და სამართლიანი გარემოს შექმნა, ელიტური კორუფციის რისკების შემცირება, მოქალაქეთა ინფორმირებულობის დონის გაზრდა, სახელმწიფო რესურსების მიზნობრივი გამოყენება და ეფექტიანი საზედამხედველო მექანიზმების გამართვა ის ფაქტორებია, რომლებიც არა მარტო აჯანსაღებს ქვეყნის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ მდგომარეობას, არამედ აყალიბებს საქართველოს, როგორც სანდო რეპუტაციის მქონე პარტნიორს. პოლიტიკური დაფინანსების წარმატებული მოდელი წარმომადგენლობითი დემოკრატიის ერთ-ერთი ქვაკუთხედია, რომლის შენებაც შეუძლებელია გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების მაღალი ხარისხის გარეშე.
- პოლიტიკური სუბიექტებისთვის უთანასწორო გარემოს აღმოსაფხვრელად საჭიროა დაფინანსების მისაღებად დაწესებული ბარიერის შემცირება. ასევე, პოლიტიკურ პარტიებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, წარმოეშვათ დაფინანსება ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების შედეგების გათვალისწინებით;
- მნიშვნელოვანია მონეტარული ზღვრების შემცირება კერძო პოლიტიკურ დაფინანსებებზე, რაც შეამცირებს ჩრდილოვანი დაფინანსების ოდენობას;
- იურიდიულ პირებს, რომლებიც არიან პოლიტიკური შემომწირველები, საჭიროა შეეზღუდოთ სახელმწიფო შესყიდვების პროცესებში ჩართულობა;
- საქართველოს კანონმდებლობა უნდა დაიხვეწოს კრიპტოვალუტებისა და სოციალური მედიის კამპანიის ხარჯების დეკლარირების კუთხით;
- საზედამხედველო/მონიტორინგის მანდატის ეფექტიანი აღსრულებისთვის საჭიროა ანტიკორუფციული სააგენტოს შექმნა, რომელიც დაკომპლექტდება სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობით და აღჭურვილი იქნება ეფექტიანი საგამოძიებო და აღმასრულებელი უფლებამოსილებით;
- მთავრობამ, სამოქალაქო სექტორმა და მედიამ მეტი ყურადღება უნდა დაუთმონ ამომრჩეველთა ინფორმირებულობის ზრდას პოლიტიკური კორუფციის აღმოფხვრისათვის.
1. საქართველოს ორგანული კანონი მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ, 1997, ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://matsne.gov.ge/en/document/view/28324?publication=34.
2. საქართველოს პარლამენტი, საინფორმაციო ბრიფინგი ანტიკორუფციული რეფორმის საკანონმდებლო ინიციატივის თაობაზე, 2020 წლის 1-ლი სექტემბერი, ხელმისაწვდომია ბმულზე: http://www.parliament.ge/en/parlamentarebi/news1/sainformacio-brifingi-antikorufciuli-reformis-sakanonmdeblo-iniciativis-taobaze.page.
3. სახელმწიფო აუდიტის სამსახური, პოლიტიკური ფინანსების მონიტორინგი, თბილისი, 2020, ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://monitoring.sao.ge/ka/elections/parliamentary-elections/%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%9D-%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%95%.
4. საარჩევნო სისტემების საერთაშორისო ფონდი (IFES), პოლიტიკური ფინანსების ზედამხედველობის სახელმძღვანელო, ვაშინგტონი, 2013.
5. OECD, ფული პოლიტიკაში: პოლიტიკური კონკურენცია და ნდობა მთავრობის მიმართ, პარიზი, 2013, ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.oecd.org/gov/ethics/Money-in-politics.pdf.
6. ევროპის საბჭო, რეკომენდაცია პოლიტიკური პარტიების დაფინანსებისა და საარჩევნო კამპანიების სფეროში კორუციის წინააღმდეგ, ბრიუსელი, 2003, ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.coe.int/t/dg1/legalcooperation/economiccrime/cybercrime/cy%20activity%20interface2006/rec%202003%20(4)%20pol%20parties%20EN.pdf.
7. ფედერმან, ჯ., & ალექსანდერ, ე., შედარებითი პოლიტიკური ფინანსები 1980-იანი წლებში, ნიუ იორკი, Cambridge University Press, 1989.
8. პოლიტიკური ფინანსების მონაცემთა ბაზა (IDEA), ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.idea.int/data-tools/data/political-finance-database.
იხილეთ დანართი.
სიახლეების გამოწერა
